Stúdentablaðið - 01.12.1965, Blaðsíða 7

STÚDENTABLAÐ
7
Þórarinn Björnsson, skólameistari:
Verndun þjóðernis
Einn heimup og lítil þjóö
Hvað verður um litla þjóð, þegar heimurinn er orðinn eitt? Hvað
verður um íslendinga í hringiðu framtíðarinnar?
Þessi spurning sækir stundum að mér, en því miður hefi ég ekki
fundið við henni neitt óyggjandi svar, fremur en ýmsu öðru, sem
dul framtíðarinnar býr yfir. Þess vegna varpa ég henni hér fram,
að aðrir geti glímt við hana. Vera má raunar, að slikar bollalegg-
ingar breyti litlu eða engu um það, sem koma skal; þar séu ramm-
ari öfl að verki en við fáum ráðið við. En ekki ætti að saka, þó
að menn reyni að gera sér grein fyrir, hvert stefnir. Sumum kann
og að virðast, að of snemmt sé að tala um einn heim, á meðan
heimurinn er enn klofinn í öndverðar fylkingar, sem standa gráar
fyrir járnum hvor gegn annarri með helsprengjuna sjálfa í bakpok-
anum. Satt er það, að enn eru ófriðarský á lofti. Samt ætla ég, að
ofar helsprengjunni beri þá framtíðarsýn, að heimurinn verði eitt
allsherjarríki, þar sem þjóðum heims verði sett lög, er þær lúti,
líkt og nú er um einstaklinga hvers þjóðfélags. Ég efast ekki um,
að leiðin að því marki verði löng og ströng, en sú vegferð er þegar
hafin, og henni verður haldið áfram. Vísindum og tækni hefir
þegar tekizt að brúa djúp rúmsins, svo að fjarlægðir hafa að mestu
horfið. Hægar gengur að færa saman hugi og hjörtu, en þó trúi
ég því, að það vinnist um síðir.
En lausn eins vanda skapar löngum annan. Jafnvel heimsfriður-
inn sjálfur, ef hann væri staðfastlega tryggður, kynni að skapa doða
andvaraleysis, sem ekki væri hollur mannlegum þroska, þó að varla
þurfi að kvíða slíku um sinn. En þegar mannkynið allt er komið í
sama bátinn, er hætt við, að fjölbreytni glatist, að margvísleg víxl-
áhrif jafni upprunalegan mun. Sumir kunna að svara því til, að
það sé bættur skaðinn. Ólíkar kreddur hafi þegar fært mannheimi
nægilegt böl, og má til sanns vegar færa. En einingin má þó ekki
verða um of á kostnað margbreytileikans. Vandinn verður sá að
samstilla fjölbreytnina, ekki að útrýma henni, heldur skapa úr
henni lifandi heild, þar sem andstæður og ólíkar eigindir dafni
hlið við hlið og bæti hver aðra upp, frjóvgi hver aðra og örvi
fremur en lami og deyði. Og hér þarf lítill og stór einnig að geta
átt leik saman, miðlað hvor öðrum af misjafnri reynslu. Báðar eru
óhollar fyrir heilbrigða dómgreind, smæðarkenndin og stærðar-
kenndin. Það er því báðum hollt, að geði sé blandað. Smæð og
stærð með misþungri ábyrgð, sem fylgir, hljóta og að skapa ólík
viðhorf, og skal beggja gætt, ef sanns skal leitað. Mér er nær að
halda, að á slíku sé vaxandi skilningur á alþjóðavettvangi, og er
það vel.
Eftir sem áður vofir þó stöðugt sú hættan yfir, að hinir fáu og
smáu hverfi og týnist í hóp hinna mörgu og stóru. Hvað verður á
tímanna rás um hina smæstu af öllum þeim smáu? Hvað verður
verður um íslendinga? Stundum, þegar ég er svartsýnn, dettur mér
í hug, að afstaða íslendinga til hins stóra heims kunni að verða
áþekk afstöðu landsbyggðarinnar nú til höfuðstaðarins. Vandi fs-
lands gagnvart umheiminum yrði hliðstæður vanda strjálbýlisins
gagnvart þéttbýlinu, og allir vita, hve sá vandi er erfiður viðfangs.
Fjölmennið freistar. Þar eru tækifærin fleiri, ævintýri lífsins meira
lokkandi, mun mörgum finnast að óreyndu, og oft meiri pening-
ar í boði, svo að ekki sé gleymt því, sem nú virðist skipta mestu.
Gegn slíkum freistingum umheimsins dugir aðeins eitt: ást á
landi, þjóð og tungu, ásamt þeim metnaði að vilja vera eitthvað af
sjálfum sér. Og hér eigum við íslendingar að standa vel að vígi.
Við eigum fagurt og sérstætt land, og landamæri þess eru svo
glöggt mörkuð, að ekki verður um villzt. Það ætti að styrkja sam-
kennd okkar. Og við eigum tungu, sem geymir slík andleg verð-
mæti, að við þurfum engan að öfunda. Ásamt landinu er tungan
dýrasti erfðagripurinn, sem okkur hefir verið fenginn. Það er heilög
skylda okkar að varðveita hana. Þá skyldu rækjum við ekki aðeins
við sjálfa okkur og þær horfnu kynslóðir, er málið hafa skapað,
heldur og við heimsbyggðina alla. Hver tunga er sjálfstæður út-
sýnisturn til lífsins og tilverunnar, sérstæð túlkun veruleikans. Þess
vegna væri það skaði mannkyninu öllu, ef íslenzkan glataðist.
Heimurinn væri fátækari eftir. Ég hefi heyrt því varpað fram, en
þó varla í alvöru, að það sé sóun á orku þjóðarinnar að burðast með
sjálfstætt mál. Það er alger misskilningur. Það á að knýja á kraft-
ana. Vandi alls uppeldis er einmitt að knýja fram kraftana. Þess
vegna er vafamál, að reyna eigi að gera allt sem auðveldast. Það
getur slævt og svæft. Kraftar og hæfileikar eru nægir til. En þeir
sofa of oft. íslenzkan á að vera okkur leið til uppeldis. Einmitt af
því að hún er okkur á vissan hátt byrði, á hún að stæla bak okkar,
svo að við verðum einnig færari til annarra afreka, hvort heldur
er í listum, vísindum eða verklegum framkvæmdum.
Nú er um það talað, að kenna beri íslenzkum börnum ensku mun