Fréttablaðið - 26.09.2009, Qupperneq 12

12 26. september 2009 LAUGARDAGUR
greinar@frettabladid.is
FRÉTTABLAÐIÐ Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík SÍMI: 512 5000, ritstjorn@frettabladid.is FRÉTTASTJÓRAR: Arndís Þorgeirsdóttir arndis@frettabladid.is, Kristján Hjálmarsson, kristjan@frettabladid.is Trausti Hafliðason trausti@frettabladid.is og Höskuldur Daði Magnússon (dægurmál) hdm@frettabladid.is
MENNING: Páll Baldvin Baldvinsson fulltrúi ritstjóra pbb@frettabladid.is VIÐSKIPTARITSTJÓRI: Óli Kr. Ármannsson olikr@markadurinn.is HELGAREFNI: Anna Margrét Björnsson amb@frettabladid.is og Sigríður Björg Tómasdóttir sigridur@frettabladid.is ALLT OG SÉRBLÖÐ: Roald Eyvindsson roald@frettabladid.is
og Sólveig Gísladóttir solveig@frettabladid.is ÍÞRÓTTIR: Henry Birgir Gunnarsson henry@frettabladid.is LJÓSMYNDIR: Pjetur Sigurðsson pjetur@frettabladid.is FRAMLEIÐSLUSTJÓRI: Kolbrún Ingibergsdóttir kolbrun@frettabladid.is
ÚTGÁFUFÉLAG: 365 miðlar ehf. STJÓRNARFORMAÐUR: Ingibjörg S. Pálmadóttir FORSTJÓRI OG ÚTGÁFUSTJÓRI: Ari Edwald
RITSTJÓRI: Jón Kaldal jk@frettabladid.is AÐSTOÐARRITSTJÓRI: Steinunn Stefánsdóttir steinunn@frettabladid.is
Fréttablaðið kemur út í 90.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu og Akureyri. Einnig er hægt
að fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu
formi og í gagnabönkum án endurgjalds. Issn 1670-3871
SPOTTIÐ
AF KÖGUNARHÓLI ÞORSTEINS PÁLSSONAR
Á
rið 1906 sendi bandaríski sósíalistinn Upton Sinclair
frá sér skáldsöguna Frumskóginn (e. The Jungle). Í
henni segir af ömurlegum lífsaðstæðum innflytjenda
úr verkamannastétt í kjötiðnaðarverksmiðjum
Chicago. Þótt verkið sé í dag flestum gleymt voru
áhrif þess á sínum tíma geysimikil. Hér á landi urðu til dæmis
þeir Þórbergur Þórðarson og Halldór Laxness fyrir miklum
áhrifum af Frumskóginum, eins og glöggt má sjá í Bréfi til Láru
og Sjálfstæðu fólki.
Undir lok bókarinnar lætur Sinclair eina aukapersónuna
útskýra fyrirkomulagið í hinu fyrirheitna ríki sósíalismans. Þar
mun hver iðja það sem honum sýnist og fá fyrir mannsæmandi
laun. Fullt launajafnrétti kæmi þó ekki til álita. Hæstu launin
hlytu nefnilega þeir að fá sem ynnu erfiðustu, einhæfustu og
leiðinlegustu verkamannavinnuna. Hinir, sem veldu sér til
dæmis það hlutskipti að stjórna samfélaginu eða semja ljóð og
skáldsögur, fengju góða umbun með því að fá að vinna gefandi
starf og þyrftu því minna í launaumslagið.
Fæstir jafnaðarmenn hafa þorað að ganga jafn langt og Upton
Sinclair í hugmyndum sínum um hvernig skipta skuli auðæfum
í samfélaginu. Engu síður hefur það lengi fylgt vinstrimönnum
að telja það æskilegt að leiðtogar samfélagsins deili sem mest
kjörum með almenningi. Þannig þótti það löngum sjálfsagt að ráð-
herrar breska Verkamannaflokksins sendu börn sín í ríkisskóla
í stað einkaskóla. Og á Norðurlöndum stærðu jafnaðarmenn sig
af því ef leiðtogar þeirra ferðuðust með almenningsfarartækjum
og bjuggu látlaust.
Í ljósi þessarar hefðar skýtur skökku við sú áhersla sem sitj-
andi ríkisstjórn hefur lagt á að engir starfsmenn ríkisins skuli
vera á hærri launum en forsætisráðherra. Engin skynsamleg rök
hafa verið færð fyrir þessari stefnu önnur en sú hugmynd að sá
sem sitji „á toppnum“ eigi að fá mest. Hér er í raun á ferðinni
sama hugmyndafræði og átti svo stóran þátt í efnahagshruninu
á síðasta ári. Ofurlaun og fráleitar bónusgreiðslur voru einmitt
réttlættar með því hversu gríðarlega ábyrgðarmikil stjórnenda-
störfin væru. Ein birtingarmynd þessarar firru var þegar banka-
stjórar Seðlabankans útskýrðu um árið að þeir hefðu hreinlega
neyðst til þess að þiggja kauphækkun til þess að unnt væri að
greiða undirmönnum þeirra samkeppnisfær laun!
Vissulega er það rétt að laun sumra starfsmanna ríkisins eru
of há. Þegar valið stendur á milli þess að þurfa að segja upp fólki
á lægstu töxtum eða lækka greiðslurnar til hálaunastarfsmanna
ríkisins er ekki erfitt að taka ákvörðun. En þá ætti ríkisstjórnin
líka að nálgast málið úr þeirri áttinni. Hæstu laun má lækka með
vísun til kjara og starfsöryggis þeirra lægst launuðu.
Að leggja áherslu á að forsætisráðherra sé leiðtoginn og eigi
því að fá hæstu launin er hins vegar málflutningur sem er ekki
vinstrimönnum bjóðandi. Það ætti þvert á móti að vera hugsjón
íslenskra sósíaldemókrata og sósíalista að skapa samfélag þar
sem forsætisráðherrann fær ekki mest í sinn hlut.
Launakjör ríkisstarfsmanna:
Frumskógar-
lögmálinu hafnað
STEFÁN PÁLSSON SKRIFAR
Í þessari viku fengu landsmenn enn eina staðfestingu á að óbreytt peningastefna getur ekki verið undirstaða endur-
reisnarinnar. Í næstu viku verða
síðan kynntar niðurstöður um þrjá
aðra prófsteina endurreisnarinnar:
Orkunýtingaráformin, eignarhald á
bönkunum og ríkisfjármálin.
Markviss og skýr orkunýtingar-
stefna mun ráða úrslitum um nýja
verðmætasköpun og hagvöxt.
Pólitíski vandinn er sá að innan
stjórnarflokkanna er það aðeins
annar hluti Samfylkingarinnar sem
styður lífsnauðsynlega uppbyggingar-
stefnu á þessu sviði. Hinn hlutinn
og VG gera allt sem í þeirra valdi
stendur til að hindra þau áform.
Í fyrra ákvað þáverandi umhverfis-
ráðherra Samfylkingarinnar
heildarumhverfismat vegna álvers
v ið Húsaví k
og nauðsyn-
legra virkjana.
Þetta var gert
til að tefja fram-
kvæmdir og
byggja brú yfir
til VG. Í þessari
ríkisstjórn er
það fjármálaráð-
herra sem leggur
línurnar í orku-
nýtingarmálum með setu í sérstakri
ráðherranefnd um þau mál.
Nú dugar hugmyndin um sameigin-
legt umhverfismat ekki lengur til að
tefja. Þá er sett fram sú kenning að
hefja þurfi að nýju leit að öðrum
fjárfestingarkostum en þeim sem
næst stendur og líklegastur er eins
og sakir standa að leiði til athafna
og heildar umhverfis matið gerir ráð
fyrir. Iðnaðarráðherrann sem virð-
ist hafa skilning á mikilvægi máls-
ins á ekki annarra kosta völ en að
bergmála nýjasta boðskap VG um
tafaleiðir.
Þegar línur eru ekki skýrar í máli
af þessari stærðargráðu aðeins
örfáum dögum áður en endur-
nýja þarf gildandi viljayfirlýsingu
um framkvæmdir er það fyrst og
fremst til marks um málefnalega
stjórnarkreppu. Sú málamiðlun
stjórnarflokkanna sem kynnt verð-
ur í næstu viku mun hafa afgerandi
áhrif á endurreisnarmöguleikana.
Það átakanlega er að í stað skýrr-
ar stefnu skuli fólkið í landinu þurfa
að horfa upp á langvarandi innbyrð-
is þref um jafn brýnt framfaramál.
Þingmeirihlutinn fyrir framförum
á þessu sviði virkar ekki vegna
stjórnarmynstursins.
Prófsteinn í orkunýtingarmálum
Í næstu viku ræðst hvernig fer með framtíðareignarhald á tveimur þeirra banka sem féllu fyrir ári. Þeir fóru þá undir
stjórn ríkisins en eignarhaldið hefur
verið í lausu lofti. Kostirnir eru tveir:
Að þeir verði eign kröfuhafanna eða
ríkisins. Skilanefnd ríkis valdsins
tekur endanlega ákvörðun þar um.
Sagt er að þessir kostir eigi að vera
jafn gildir gagnvart kröfuhöfunum.
Það skal ekki vefengt. En þeir geta
á hinn bóginn haft afar mismunandi
áhrif á endurreisn efnahagslífsins.
Yfirtaka ríkisins mun af mörgum
ástæðum veikja endurreisnar-
möguleikana. Fari svo verða bank-
arnir óhjákvæmilega tengdir
lánshæfismati ríkissjóðs. Mögu-
leikar þeirra til fjármagnsöflunar
á alþjóðamörkuðum verða þrengri
en ella. Geta þeirra til að þjónusta
atvinnufyrirtækin og almenning
verður að sama skapi minni. Hættan
á nýju bankahruni vex ef þessi kost-
ur verður ofan á.
Í hinum kostinum er fólgin marg-
vísleg óvissa. Til að mynda hefur
ekki verið upplýst hverjir kröfu-
hafarnir eru. Trúlega er það vand-
kvæðum bundið vegna stöðugra
breytinga. Hagsmunir kröfuhafanna
eru hins vegar augljóslega þeir að
atvinnulífið á Íslandi blómstri á ný
og bankarnir verði vel reknir.
Þessi leið er ekki áhættulaus. Því
fer fjarri. Það eru hins vegar meiri
líkur á að hún stuðli að skjótvirk-
ari endurreisn fjármálastarfsem-
innar og atvinnulífsins en ríkis-
væðingin. Fjármálaráðherra hefur
ekki útilokað þennan kost. Skýrt
markmið ríkisstjórnarinnar hefur
þó ekki legið fyrir. Það er veikleiki.
Niðurstaðan í næstu viku verður
afdrifarík fyrir framhaldið. Það
er þingmeirihluti fyrir eignaraðild
kröfuhafanna.
Prófsteinn í bankamálum
Viðbrögð Alþýðusambands-ins og Samtaka atvinnu-lífsins við vaxtaákvörð-un Seðlabankans sýna þá
blindgötu sem peningamálastjórn-
in er í. Hún byggir nú á nákvæm-
lega sömu sjónarmiðum og þær
ákvarðanir á þessu sviði sem með
öðru leiddu til hrunsins. Það byrj-
aði með falli krónunnar. Kreppan
stafar meir frá gengisfallinu en
bankafallinu.
Að því mun auðvitað koma að
vextirnir lækka. Gallinn er sá að
nú eins og fyrir hrun getur banka-
stjórn Seðlabankans ekki sýnt
fram á að unnt sé að ná viðvar-
andi stöðugleika án hafta. Í því er
engin framtíð. Endurreisn efna-
hagslífsins byggist á því að fyrir-
tæki og almenningur eigi kost á
samkeppnishæfum lánskjörum
og sambærilegum stöðugleika við
það sem gerist og gengur í helstu
viðskiptalöndunum.
Á þetta hafa stjórnarflokkarnir
í grundvallaratriðum ólíka fram-
tíðarsýn. Báðir stjórnarandstöðu-
flokkarnir leika tveimur skjöldum.
Að öllu óbreyttu er það því fram-
tíðarsýn VG sem mun ráða þróun
peningamálanna. Hlutleysi stjórnar-
andstöðunnar útilokar meirihluta-
myndun um aðra kosti. Þannig
styrkir hún peningamálastefnu
VG.
Niðurskurður og tekjuöflun eru
óhjákvæmilegir fylgifiskar endur-
reisnar ríkisfjármálanna. Álita-
efnið er bara hvort þær ráðstafanir
verði gerðar með það að markmiði
að draga sem minnst úr umsvif-
um einstaklinga og sóknarfærum
atvinnulífsins. Fjárlagafrumvarpið
sem fram kemur í næstu viku mun
varða veginn í þeim efnum.
Fróðlegt verður að sjá hvort
stjórnarandstaðan teflir fram
nýjum málefnalegum kostum í
þessum efnum sem aukið gætu
líkur á meiri miðjupólitík en vinstri
stjórnin hefur kynnt fram til þessa.
Samstaða á miðjunni er það sem
þjóðin þarf núna.
Prófsteinar í peninga- og ríkisfjármálum
ÞORSTEINN
PÁLSSON
Holl mjólk
hraustir krakkar
Á alþjóðlega skólamjólkurdeginum, 30. september, býður Mjólkur-
samsalan öllum 50.000 grunnskólabörnum landsins upp á mjólk í skól-
unum. Með deginum vill íslenskur mjólkuriðnaður vekja athygli barna,
foreldra og starfsfólks skólanna á mikilvægi mjólkur í fæði barnanna.
Mjólk er
góð!