Fréttablaðið - 26.09.2009, Síða 19

LAUGARDAGUR 26. september 2009 19
BERLÍNARMÚRINN Ingimar Karl Helgason stendur við skreyttar leifar hans í Berlín.
Tveir áratugir eru frá því nú í nóvember, að Berlínarmúrinn
féll. Af því tilefni er mikið um að vera í Berlín, og raunar víðar
í bæði Þýskalandi og austurhluta Evrópu. Í rauninni má tala
um friðsama byltingu þegar múrinn féll, því hundruð þús-
unda komu saman, bæði í Berlín og víðar í Austur-Þýskalandi,
og kröfðust frelsis undan oki einræðisstjórnar austur-þýska
kommúnistaflokksins. Margir höfðu reynt að flýja löndin í
austrinu, sumir voru drepnir á flóttanum. Aðrir þoldu vonda vist
í fangelsi.
Áður en múrinn féll höfðu ýmsar glufur opnast frá austri til
vesturs og margir farið yfir í vestrið, til að mynda um Ungverja-
land.
Meðal þess sem gert verður í Berlín til að minnast falls
múrsins er að stórum dómínókubbum verður komið fyrir í
gegnum borgina og að Brandenborgarhliðinu. Að kvöldi 9.
nóvember verður fyrsta kubbnum hrint og múrinn felldur að
nýju með táknrænum hætti.
Þá hefur stórri sýningu verið komið fyrir á Alexandertorgi,
sem áður var miðlægur punktur í Austur-Berlín. Auk þess eru
margir viðburðir haldnir í ár og sérstök athygli vakin á ýmsum
söfnum, til dæmis safni sem hefur verið komið fyrir í hinu ill-
ræmda fangelsi öryggislögreglunnar Stasi, Hohenschönhausen.
TUTTUGU ÁR FRÁ FALLI BERLÍNARMÚRSINSyfir. En það reyndist ómögu-legt, þetta var rafmagnsgirðing.
Þá datt mér í hug að grafa göng
undir girðinguna. Það reyndist
líka ómögulegt,“ segir Cliewe,
þungt hugsi. Undir girðingunni
var steyptur grunnur sem náði of
langt niður í jörðina.
„Því tók ég trjádrumb og lagði
hann upp að girðingunni. Ég ætl-
aði að klifra upp drumbinn, en það
mistókst líka,“ segir Cliewe og er
ekki laust við örvæntingu í rödd
hann þegar hann rifjar þetta upp.
Þessi tilraun hans varð til þess
að viðvörunarkerfi fór í gang og
hann tók til fótanna.
Margir Austur-Þjóðverjar féllu
fyrir kúlum landamæravarða við
flóttatilraunir. Óttaðistu aldrei að
fá kúlu í bakið? „Ég var önnum
kafinn við að reyna að klifra upp
girðinguna. Ég hugsaði bara um
eitt, að komast yfir. Ég var yfir-
spenntur og ég hugsaði satt að
segja ekki um að ég kynni að
verða skotinn.“
Handtekinn
Cliewe segist hafa forðað sér í
lítið þorp, skammt frá landamær-
unum.
„Ég reyndi að húkka mér far
þaðan. Ég fékk að sitja aftan á
mótorhjóli.“ Hann komst frá þorp-
inu og að lestarstöð í grenndinni.
En þá reið ógæfan yfir. „Ég var
kominn upp í lestina þegar lög-
reglumaður vatt sér að mér. Hann
spurði hvort ég vildi flýja vestur
yfir. Ég svaraði því játandi. Þá
var ég handtekinn.“
Þetta var árið 1984. Cliewe var
þá átján ára gamall, í haldi lög-
reglu einræðisríkisins og ekkert
fram undan nema óvissan.
Cliewe segist hafa vonað að
vestur-þýsk stjórnvöld myndu
greiða fyrir hann lausnargjald.
Þarlend stjórnvöld hefðu verið
tilbúin til að greiða fyrir lausn
þeirra sem teknir voru á flótta.
En þetta hefði hann ekki getað
vitað fyrir fram.
„Ég man þetta satt að segja
ekki nógu vel. Ég svaraði játandi,
þegar ég var spurður um flóttann.
Ég taldi að Vestur-Þjóðverjarnir
greiddu fyrir að losa fólk. En bara
þá sem lentu í fangelsi.“
Hann segir að eftir árs vist hafi
verið greidd 96 þúsund vestur-
þýsk mörk fyrir lausn hans.
Erfiðar minningar
„Ég hugsaði ekki um fortíðina í
heil tuttugu ár. Þá kom það til að
konan mín hvatti mig til þess að
rifja þetta upp og færa reynslu
mína í letur. Við skrifuðum saman
bók um þessa atburði. Minningarn-
ar komu svo smám saman aftur við
skriftirnar.“ En var ekkert erfitt
að rifja þetta upp? „Nei, í rauninni
ekki,“ segir Cliewe Juritza. Það
var svo langur tími liðinn. Það var
kominn tími til að muna.“
Þjóðverjar gera margt til að
minnast lífsins í Austur-Þýska-
landi, ekki bara um þessar mund-
ir. Þá er ekki reynt að breiða yfir
hið skelfilega tímabil þýskrar
sögu, þegar Hitler ríkti yfir land-
inu. Cliewe telur mjög mikilvægt
að Þjóðverjar gleymi aldrei skelf-
ingunni sem átti sér stað austan
járntjalds.
„Það er mjög mikilvægt að fólk
muni þetta, þessa voðalegu hluti.
Margir vilja gera lítið úr hlutverki
kommúnistaflokksins og stjórn-
kerfis hans, austur-þýsku ein-
ræðisstjórnarinnar og öryggis-
lögreglunnar. Það er nauðsynlegt
að þessir slæmu tímar gleymist
ekki.“
Enginn bjóst við falli múrsins
Cliewe Juritza bjó í Vestur-Þýska-
landi til ársins 1989, þegar múrinn
féll. Hann starfaði við ýmislegt, til
að mynda á McDonald‘s í München
sem framkvæmdastjóri. Skömmu
fyrir fall Berlínarmúrsins, í nóv-
ember, flutti hann aftur til Berlín-
ar til að sækja skóla, en hann nam
stjórnmálafræði.
„Það datt engum í hug að múr-
inn myndi falla. Ég sat með félög-
um mínum á krá. Við ræddum pól-
itík og ýmislegt fleira. Þá vindur
sér maður inn á knæpuna og æpir:
„Múrinn er að hrynja, múrinn er
að hrynja.“ Ég trúði honum ekki.
Hélt bara að þessi maður byggi í
einhverjum draumaheimi og hefði
ekki átt að drekka svona mikið. En
svo féll múrinn.“