Fálkinn - 16.12.1949, Qupperneq 38

Dómkirkjan i Skálholti í tíö Brynjólfs biskups Svemssonar.
Um jSbÁlboltsstAð
> ISKUPSSTÓLL varð í
§$’ Skálholti með biskups-
'tign Isleifs Gissurar-
sonar. Hann var vígð-
ur til biskups á hvitasunnudag
1056. Heimkominn frá vígslu setti
hann stól sinn í Skálholti, en þar
hafði setið faðir hans, Gissur
hvíti, „er með kristni kom til Is-
lands“, og afi hans, Teitur, fyrst-
ur byggt bæ, segir í Hungurvöku.
Sonur Isleifs, Gissur, varð biskup
eftir hann, og tók „tign og virð-
ing svo mikla þegar snemmendis
biskupsdóms síns, að svo vildi
hver maður sitja og standa, sem
hann bauð, ungur og gamall, sæll
og fátækur, konur og karlar, og
var rétt að segja, að hann var
bæði konUngur og biskup yfir
landinu meðan hann lifði. Hann
hafði eigi allt land í Skálholti til
ábúðar fyrst nokkra stund, af því
að Dalla, móðir hans, vildi búa á
sínum hlut landsins, meðan hún
lifði. En er hún var önduð og
biskup hlaut allt land, þá lagði
hann það állt til kirkju þeirrar,
sem þar er i Skálhólti, og hann
sjálfur hafði gjöra látið, þrítuga
að lengd, og vígði Pétri postula.
Og mörg gæði önnur lagði Giss-
ur biskup til þeirrar kirkju, bæði
i löndum og lausafé, og kvað á
síðan, að þar skyldi ávallt biskups-
stóll vera, meðan Island er byggt
og kristni má haldast“.
Með Gissuri biskupi verður
Skálholt hinn raunverulegi höfuð-
staður . Islands, „allgöfugastur
bær á öllu lslandi“, svo sem
Hungurvaka segir, kirkjulegt og
menningarlegt öndvegi landsins.
Þar var móðurkirkjan „móðir
allra annarra vígðra húsa á Is-
landi“. Þar var skólahald með
blóma löngum í skjóli hinna bestu
biskupa, enda höfðu þeir setið við
brunna erlendrar hámenningar,
en stóðu jafnframt rótum djúpt
í þjóðlegum, íslenskum jarðvegi.
Altari dómkirkjunnar gömlu. Stjalcarnir eru gjöf frá Islands Compagnie, versl
unarfélaginu, sem þá hafði verslunina við Island. Það gaf og prédikunarstólinn,
sem enn er í kirkjunni og skírnarfontinn, sem kominn er á Þjóðminjasafnið.
g. JÖLABLAÐ FÁLKANS 1949
Bágt er að eiga engar menjar
þeirra mannvirkja og stórbygg-
inga, sem prýtt hafa Skálholts-
stað. Við eigum ekki veggjarbrot,
ekki eina fjöl frá tímum Gissur-
ar biskups. Frá sama tíma eru til
óbrotgjörn musteri í nágranna-
löndunum. Og á því skeiði, sem
Skálholt var að eflast, þróaðist
gotneska byggingarlistin til þeirr-
ar vegsemdar, sem aldrei varð far-
ið fram úr í húsagerð, hvorki áð-
ur né síðar. Ekki sátu að jafn-
aði minni skörungar á stóli í
Skálholti en annars staðar á mið-
öldum. En landið var fátækt, m.
a. snautt af heppilegu byggingar-
efni. Eigi að síður má furðu gegna
að aldrei skyldi ráðist í byggingu
varanlegra mannvirkja á biskups-
stólunum. Auðunn biskup rauði
(1313-1322) lagði grunn að mik-
illi steinkirkju á Hólum, en það
verk varð aðeins byrjun. Sá þráð-
ur var ekki upp tekinn fyrr en
á síðasta skeiði Hólastóls, þegar
Gisli biskup Magnússon reisti þá
kirkju á Hólum, sem nú ber af
öllum öðrum hérlendis. I nágrenni
Skálholts er grjót illa fallið til
bygginga. Má vera, að það hafi
og dregið úr áræði Skálholts-
biskupa á þessu sviði, að Skálholt
er á miklu jarðskjálftasvæði.
Síðastur biskup í Skálholti í
rómverskum sið var ögmundur
Pálsson. Um hans daga brann
dómkirkjan í annað sinn (1526,
hafði áður brunnið í tíð Árna
biskups Helgasonar 1309). Eldur-
inn kom upp á miðjum aftni og
brann hún til kaldra kola á þrem
klukkustundum. Enginn vissi upp-
tök brunans, hvort heldur var af
lofteldi eða ógætilegri meðferð.
Vindur var af norðri og lagði
reykinn og logann yfir staðarhús-
in og sviðnuðu þau af hita og
neistaflugi og lá við borð, að stað-
urinn brynni allur. En þá snerist
vindur til útsuðurs og siðan gerði
hvelfiskúr svo mikla, að lækir
runnu eftir vellinum og slökktu
allan eld. Þá var kirkjan brunnin
til ösku.
Biskup var á Alþingi, þegar
þetta bar að, og flestir karlar
staðarins. En klerkar á staðnum
og konur komu undan bókum og
mestöllum messuskrúða. Sagt er,
að tvær konur hafi borið úr kirkj-
unni brík þá hina miklu (ögmund-
arbrík), sem yfir altarinu var, og
aðrar tvær Þorláksskrín með öll-
um búnaði og þótti jarteikn.
ögmundur biskup hafði staðið
í ströngu á þessu þingi, eins og
stundum áður. Svall þá sem mest
óþokki með þeim biskupunum,
Jóni Arasyni og honum, og fjöl-
menntu báðir til þings. Hafði ög-
mundur að sögn 12 eða 13
hundruð vigra karla en Jón níu
og horfði lengi svo, að lið þetta
mundi berjast þar á þinginu. En