Fálkinn - 17.12.1959, Page 32

28
.vM/j. ^M/^ ^l^. ^l/j. .$!£. ^l^ ^M/^ ^M4. ^J/j. .$!£. .$!£. .$!£. jMfc.M£. .$!£. ^l/j. ^M/^ ^M/j. ^M/^ ^M/^ ^l^j. .$&. j&fe. ^M/^ ^M/j. jUfc. .»}M». ^l^. .$!£. ^l/j. .$!£. ^Uj. At^ ^lb. ^M^. .$!£. ^M/j. ^M^.
JÓLABLAÐ FÁLKANS 1959
ANTON TSJEKOV:
(^JinLennile^ mavmeó l
ja
Í^SAGAN gerist í járnbrautar-
J$2zl klefa á fyrsta farrými.
Mjúkur sófabekkurinn er fóðrað-
ur með dreyrraðu faueli. Fögur, lág-
vaxin kona liggur á bekknum og
bandar dýrum blævæng í ákafa rétt
við nefið á sér. Klemmugleraugun
eru alltaf að detta af undurfögru
nefinu, nælan á brjóstinu hækkar
og lækkar, eins og bátur í ólgusjó!
Konan er óróleg . . .
Andspænis henni situr embættis-
maður, sem ferðast í opinberum er-
indum fyrir fylksstjórann. Hann er
ungt og efnilegt skáld, sem skrif-
ar sögur — nóvellur kallar hann
þær, og efnið er úr daglegu lífi há-
stéttanna. Og sögurnar fær hann
prentaðar í blaðinu þarna í hérað-
inu. Hann horfir á konuna eins og
sá sem allt veit, starir framan í
hana. Athugar, íhugar, reynir að
sjá til botns í þessari óvenjulegu,
einkennilegu manneskju .... Sál
hennar og sálarlíf er honum opið.
— Ó, ég skil yður, sagði emb-
ættismaðurinn, sem ferðast í opin-
berum erindum, og kyssir úlfliðinn
á konunni rétt fyrir ofan armband-
ið. — Hin viðkvæma og næma sál
yðar er að leita að útgöngudyrum
úr þessu völundarhúsi .... Já,
þetta er ógurleg barátta, hræðileg
barátta .... En látið ekki hug-
fallast! Þér sigrið. Ja-á!
— Valdemar. Þér verSið að lýsa
mér! andvarpaði litla konan og bros-
ir angurblítt. — Líf mitt er svo við-
burðaríkt, svo erilsamt og sundur-
leitt! . . . . En fyrst og fremst er
ég óhamingjusöm! Ég þjáist ....
ég er píslarvottur í Dostojevski-stíl.
. . . . Sýnið veröldinni sál mína,
Valdemar, þessa aumu, óhamingju-
sömu sál! Þér eruð sálfræðingur!
Það er ekki nema tæpur klukku-
tími síðan við kynntumst og fórum
að tala saman, en þér hafið nú þeg-
ar lesið innstu hugrenningar mínar.
Já, það hafið þér sannarlega gert!
— Talið þér, ég grátbæni yður
um að tala!
— Hlustið þér þá á mig: Ég er
fædd í fátækri starfsmannafjöl-
skyldu. Pabbi var góður og alúð-
legur, en . . . . sá ríkjandi andi,
umhverfið .... vous comprenez
. . . . ekki vil ég áfellast vesling-
inn hann föður minn. Hann drakk,
spilaði fjárhættuspil . . . . lét múta
sér. Og mamma . . . . ja, það er
ekki vart að tala um það. Neyðin,
baráttan fyrir daglegu brauði, með-
vitundin um eigið vanmætti ....
æ, þér megið ekki þvinga mig til
að hugsa til alls þessa! Og svo fá-
víslegt uppeldi á kvennaskólanum,
lestur fánýtra bóka, fyrsta hikandi
ásthneigðin . ... og svo baráttan
við andrúmsloftið og umhverfið!
Hræðilegt. Og kvalirnar, sem ég
þoldi þegar efinn fór að vakna í
mér, efinn um tilgang lífsins, efinn
um mig sjálfa .... Þér eruð rit-
höfundur, Valdemar, og þekkið okk-
ur konurnar. Þér skiljið vafalaust
.... Til allrar óhamingju er ég of
stórbrotin að eðlisfari og ég beið eft-
ir hamingjunni, beið eftir að verða
manneskja. Já! Ég þóttist eygja
mína eigin hamingju í því að verða
manneskja!
— Dásamlegt! tautar rithöfund-
urinn og kyssir úlfliðinn fyrir ofan
armbandið. — Það eruð ekki þér,
sem ég kyssi, undurfagra vera, held-
ur hin mannlega þjáning, sem þér
eruð táknræn fyrir! Munið þér Ras-
kolnikov? Hann kyssti svona.
— Ó, Valdemar! Mig þyrstir í
heiður og frægð . . . . ég elska glys
og skraut, eins og allar aðrar kon-
ur .... hversvegna ætti ég að leyna
því? Ég þráði eitthvað óvenjulegt
.... eiginlega eitthvað sem konur
þrá ekki yfirleitt. Og svo .... svo,
.... já, svo bar fundum mínum og
gamals, ríks hershöfðingja saman
.... Ó, reynið að skilja mig, Valde-
mar. Ég fórnaði sjálfri mér, skiljið
þér, ég sýndi óeigingirni og sleppti
tilkalli til minnar eigin hamingju.
Ég gat ekki ánnað gert, skiljið þér.
Ég sá vel um fjölskyldu mína, fór
að ferðast um og starfa að líknar-
málum .... En þér ættuð að vita,
hve mikið ég kvaldist! Hve faðm-
lög gamla mannsins voru óþolandi
og auðmýkjandi, þó að — satt er
bezt að segja — hann væri hraust-
ur hermaður á sinni tíð. Ég upp-
lifði hræðileg augnablik. En tilhugs-
unin um að gamli maðurinn gæti
hrokkið upp af þá og þegar, gaf
mér styrk .... Og þá dreymdi mig
um, hvernig ég gæti gefið mig alla
þeim, sem ég elskaði, og orðið ham-
ingjusöm. Já, því að sá maður er
til, Valdemar. Guð í himnaríki veit
að sá maður er til.
Og nú bandaði litla konan blæ-
vængnum í sífellu. Raunasvipur var
kominn á andlitið, — henni lá við
að gráta.
— Gamli maðurinn dó . . . . Hann
lét mér sitt af hverju eftir sig. Nú
er ég frjáls eins og fuglinn. Nú
gæti ég lifað og verið hamingjusöm
.... finnst yður það ekki, Valde-
mar? Hamingjan drepur á dyr hjá
mér, ég þarf ekki annað en hleypa
henni inn, opna dyrnar, en — nei
.... nei! Valdemar, hlustið þér á
mig, ég grátbæni yður um það ....
Nú gæti ég gefið mig alla, þeim
sem ég elska, verða félagi hans og
stoð og stytta, borið fram hugsjónir
hans með honum, verið hamingju-
söm .... hvílst .... En allt er svo
viðbjóðslegt og ljótt í þessari ver-
öld! Svo lítilmótlegt, Valdemar! Ég
er svo óhamingjusöm, svo óendan-
lega óhamingjusöm. Nú finnst mér
aftur að hamingjan sé svo óendan-
lega langt frá mér — óyfirstígan-
legir örðugleikar, Valdemar ....
æ, ef þér gætuð rennt grun í hve
mikið ég kvelst ....
— En hvað gengur þá að yður
núna? Hvaða óyfirstíganlegir örðug-
leikar hafa steðjað að, og lokað
sælubrautinni fyrir yður?
— Annar gamall, ríkur maður . ..
Litla konan felur yndislega and-
litið á sér bak við blævænginn. Rit-
höfundurnin styður hönd undir
hökuna, starir fránum sálfræðings-
augum út í bláinn og verður hugsi.
Eimreiðin blístrar og másar, lestin
rennur af stað og sólin varpar síð-
ustu kvöldroðageislunum inn um
klefagluggann.
JQOÖÍÍOÍÍOaöOÖOOÍÍíJOttíííÍÍSÍÍÍSÍÍÖÖttíÍQÖÍSÍÍttööttíSöttöOÍÍÖÍÍÍÍÍXJÖOÍSOöOttÖÍÍiÖOÖÍÍ
Shetlandseyja, en María var sett
í fangelsi í Lochleven-kastlara. Þar
var hún látin undirskrifa skjal og
afsala sér konungstigninni til Jak-
obs sonar síns. En hún neitaði þvert
að „afsala sér“ jarlinum af Both-
well.
Henni tókst að strjúka frá Loch-
leven, en eirði ekki í Skotlandi,
úr því að Bothwell var farinn það-
an. Af hæðunum inn af Solwayfirði
sá hún yfir til Englands. Og eitt
kvöld í maí 1568 lét hún fiskibát
flytja sig yfir fjörðinn á enska
grund. Hún sá aldrei Bothwell fram-
ar. Frelsi hennar og sögu var lok-
ið, og þó var hún aðeins 26 ára
og lifði 19 ár eftir þetta.
Við hverju bjóst María Stuart í
Englandi? Samúð og vernd — og
kannske hjálp til að vinna aftur
ríki sitt? Elizabeth Englandsdrottn-
ing var náskyld henni, — mundi
hún ekki vilja hjálpa frænku sinni
og drottningu til að endurheimta
ríki, sem uppreisnarmenn höfðu frá
henni tekið?
En það fór á aðra leið. María
Stuart var látin í fangelsi. Þegar
Bothwell frétti, að María væri kom-
in undir manna hendur í annað sinn,
fór hann að ókyrrast. Hann mann-
aði skip og hélt til Noregs. Einn
fagran sumardag lá hann í mynni
Harðangursfjarðar. Hann ætlaði að
leita á náðir Rustunganna í Kvinn-
héraði og ná sáttum við Önnu,
fyrstu konu sína. En Rustungarnir
töldu sér hollast, að hafa engin
skipti af Bothwell, þessum manni,
sem bæði Englendingar og Skotar
vildu ná í. Var Eiríki Rosenkranz
lénsherra í Bergen, gert orð og fór
hann og hafði Bothwell með sér til
Bergen. Hann var lengi að ráða við
sig, hvað hann ætti að gera við
hann. En loks varð það úr, að hann
var sendur til Danmerkur og lát-
inn í einskonar stofufangelsi í
Dragsholm-höll, og þar dó hann ár-
ið 1578.
Englendingar voru í vafa um
hvað þeir ættu að gera við Maríu
Stuart. í mörg ár fékk hún að leika
talsvert lausum hala, þó að hún
væri fangi, en þegar frá leið urðu
ýms atvik til þess að ekki þótti
annað þorandi en hafa hana í
ströngu varðhaldi. Meðal annars
gerðu kaþólskir í Englandi uppreisn
í þeim tilgangi að gera hana að
drottningu í Englandi, því að þeir
töldu hana réttbornari til ríkis en
Elizabeth. 1 augum kaþólskra var
hún píslarvottur, sem leið fyrir trú
sína, og sömu augum litu kaþólskir
víðsvegar í Evrópu á málið. Páfinn
og Filippus 2. Spánarkonungur
drógu eindregið taum hennar gegn
„trúvillingnum Elizabeth“. En Eliza-
beth mat nú meira öryggi sitt sem
drottningar en frændsemina við
Maríu Stuart. Ráðunautar hennar
töldu hættu stafa af bröltinu í hin-
um kaþólsku fylgismönnum Skota-
drottningar. Þessvegna var ákveðið
að dómstóll skyldi rannsaka hvort
María væri meðsek um morð Darn-
leys, eins og skotzka stjórnin hélt
fram. Voru áðurnefnd ,,kasettubréf“
lögð fyrir réttinn. Þessi bréf voru
talin ástarbréf frá Maríu drottningu
til Bothwells, og ef þau voru ósvik-
in, þá sönnuðu þau að þau höfðu
átt vingott saman meðan Darnley
var á lífi. María hélt því fram til
síðustu stundar, að bréfin væru
fölsuð, og margt bendir til þess
að hún hafi sagt það satt. Hafi svo
verið, hefur hún orðið fyrir réttar-
morði.
En það voru ekki bréfin ein, sem
réðu afstöðu Elizzabethar til máls-
ins að lokurrí, heldur hitt, að sífellt
var verið að gera samsæri gegn
stjórn hennar. Það voru kaþólskir
höfðigjar, sem stóðu fyrir þeim, í
von um að koma Maríu til valda.
Þannig taldi Elizabeth sér stafa
hættu af Maríu meðan hún væri á
lífi. Ef ekki hefðu verið samsærin,
mundi María Stuart hafa orðið elli-
dauð. En svo fór að lokum, að hún
var dæmd til dauða.
Elizabeth var lengi treg til að
undirskrifa dauðadóminn, en svo fór
að lokum, að hún gerði það. María
Stuart varð vel við dauða sínum
og gekk hnarreist jpp á höggstokk-
inn, 8. febr. 1587. Þá var liðið á
19. ár síðan hún yfirgaf Skotland
fyrir fullt og allt. Ævi hennar varð
aðeins 44 ár og tveir mánuðir, en
viðburðarík var sú stutta ævi.
t|t t|t t|t t|t
Minnstu hjón í heimi
Henry Behrens og kona hans eru
minnstu hjón í heimi og sýna sig á
fjölleikahúsum. En svo bar við, að
fíll trylltist á leiksviðinu og tróð þau
undir og meiddi þau háskale&a. —
Loks hafa þau fengið bœtur fyrir, að
upphœð 34.100 sterlingspund eftir að
mál þeirra hafði komizt fyrir hœsta-
rétt. Behrens er 62 ára og 75 senti-
metra hár. Hann segist vera minnsti
dvergur í heimi. Emmy kona hans
er 56 ára og nokkrum þumlungum
hærri.