Vikan - 23.10.1958, Síða 23

Á takmörkunum
Frímann hét maður og átti
heima á Akureyri. Honum
tæmdist allmikill arfur og vildi
hann koma peningum sínum
fyrir í öruggu og arðbæru fyr-
irtæki, en skorti alla reynslu í
verzlun og viðskiptmn. Tveir
menn voru á staðnum, sem hétu
Ölafur og Eggert. Höfðu þeir
mikla reynslu í viðskiptum en
skorti fé, og varð það úr að
þessir þrír menn stofnuðu fyr-
irtæki þannig, að Frímann
lagði til féð, en þeir reynsluna.
Svo fór þó innan tíðar að Ölaf-
ur og Eggert stóðu uppi með
peningana, en Frímann með
reynsluna. Frímann tók sér
þetta svo nærri, að hann and-
aðist skömmu sðar. Þá var
kveðið:
Frímanni hló við fallvölt giftan,
feigðin sló hann undra skjótt.
Ölafur fló hann. Eggert klippti
hann,
af því dó hann svona fljótt.
—O—
Eitt sinn var mikilsmetinn
iðnaðarmaður á Akureyri, sem
frelsaðist og gekk í Hjálpræðis-
herinn. Sást hann oft á síð-
kvöldum á götum úti, syngjandi
hjálpræðishersöngva, spilandi á
gítar og haldandi ræður um
hjálpræðið. En á daginn stund-
aði hann iðn sína af mikilli al-
úð og þótti manna dýrseldastur
á vinnu sína. Um hann var
þetta kveðið:
Syngjandi um sálarfrið,
safnandi tímans auð,
bendandi á himins hlið,
hugsandi um daglegt brauð.
Sjálfan mig seð ég fyrst
sjðan náungann.
Ég trúi á Jesúm Krist,
ég breyti eins og hann.
—O—
Jón í Yztafelli er landskunn-
ur maður, greindur vel og f jöl-
fróður um land og lýð. Þegar
hann var ungur maður skemmti
hann fólki oft með því að segja
,,ambögur“ og hafði þær oftast
til fyrirfram. Eitt sinn var það
. í Fellsrétt að haustlagi, að Jón
hóf upp rödd sína og sagði:
— Heyrið þið, piltar! 1 fyrra
vantaði mig af fjalli mókollótta
hrútgimbur tjargaða með rauðri
blákrít á milli hornanna.
—O—
Jón var eitt sinn að gera við
fjárhúskofa og bar gest að
garði. Hitti hann Jón við fjár-
húsið, þar sem hann var að
höggva til raft. Er þeir höfðu
Hefur hvítvoðungurinn sál?
Nýfætt barn hefur ekki margt
fram yfir yrðlinginn, ef litið er á
ytra atferli eitt saman. Ósjálfráð
viðbrögð tryggja báðum súrefni og
næringu, jafnskjótt og tengslin við
móðurlíkamann rofna, en allar hreyf-
ingar aðrar eru fálmkenndar og ekki
vaxnar lífsbaráttunni. Þróun yrðlings-
ins er miklu örari og myndi yfir-
gnæfa þroska mannsbarnsins, ef svo
héldi áfram sem áhorfist í fyrstu.
Því er réttmætt að spyrja: Hefur
hvitvoðungurinn sál? Býr í nýfæddu
barni vísir að mannlegu viti, vilja
og tilfinningum ? Og ef svo er, vex
sálin þá af sjálfri sér við sama kost
og líkamínn, eða á barnið það undir
félagslegu umhverfi sinu, hvort því
vaknar sál og hver þroski hennar
verður ?
Svarið verður að draga af líkum.
Vísindamönnum er óleyfilegt að gera
tilraunir á manninum nema á mjög
takmörkuðu sviði. Þeir geta t. d.
ekki einangrað barn um árabil frá
mannlegu samfélagi, til þess að at-
huga þróun þess, en slík tilraun,
gerð á nægilegum fjölda barna, hlyti
að leiða í ljós, hver þróun barnsins
yrði, ef mannlegra áhrifa nyti ekki
við. Ýmsar getgátur eru þó til um
þróun mannsbarnsins i slíkri ein-
angrun, allar á þá lund, að líkaminn
einn myndi þroskast, en engin merki
mannlegs sálarlífs koma fram. Þann-
ig einangrað myndi barnið aldrei
læra að tala, vitsmunalífið myndi
ekki vakna, tilfinningarnar verða
frumstæðar og viljinn alháður eðlis-
heilsast, sagði Jón. — Það er
ekki gaman að vanefnaskortin-
um, þegar maður verður að
kljúfa tvo rafta í einn.
—O—
Jón var eitt sinn í afmælis-
veizlu. Hélt hann ræðu fyrir
minni afmælisbamsins og sagði
þar, m. a.: — Ég þekki vel af-
mælisbarnið. Við erum frændur.
Ömmur okkar voru nefnilega
bræður. Nei, fyrirgefið þið. Eg
ætlaði að segja, að afar okkar
hefðu verið systur.
—O—
Þegar Jón var ungur strákur,
sagði hann eitt sinn við móður
sína: — Ef þú á annað borð
ætlar að gefa hundunum skóf-
irnar, mamma, þá láttu mig
sitja fýrir þeim.
—O—
f Morgunblaðinu stóð einu
sinni eftirfarandi auglýsing:
„Pastor O. J. Olsen flytur fyrir-
lestur í Aðventkirkjunni næst-
komandi laugardagskvöld kl.
8V2 um endurkomu Krists. Með
drifi á öllum hjólum.“
hvötunum. Fyrir nokkrum árum náð-
ust börn, sem úlfynjur höfðu rænt
og fætt upp. Frá unga aldri höfðu
þau lifað i úlfahjörð og samið sig i
öllu að hátterni úlfa, t. d. að ganga
á fjórum fótum, urra og ýlfra, en
sýna enga sálræna hræringu, sem
einkennir mann.
Samkvæmt þessari reynslu virðist
nýfætt barn því ekki hafa sál, sem
þroskist án örvandi áhrifa mannlegs
umhverfis.
Samt efar engin móðir, sem lítur
í augu barns sins, að það hafi mann-
lega sál. Hún ræður það af viðbrögð-
um barnsins við atlotum hennar.
Aðeins fárra vikna gamalt endur-
geldur barnið bros móður sinnar á
þann hátt, að um ótvíræða sálræna
hræringu er að ræða. Fyrsta bros
barnsins er að vísu fábrotin tjáning,
en opnar okkur þó sýn ipn í marg-
brotna sálræna tilveru. Með vaxandi
þroska barnsins öðlast bros þess
fyllri merkingu og verður um leið
nákvæmari tjáning sálrænna kennda.
Mannsbrosið er furðulega marg-
rætt. Engin tjáning er margbrotnari
að málinu undanskildu, sem er í
senn fjölslungnasta tjáning og sköp-
un mannsandans.
Brosið lýkur upp fyrir okkiu' víð-
ernum sálarlífsins, vekur okkur hug-
boð um þann f jölbreytilega heim,
sem dylst bak við hvert enni.
Brosið er mannleg tjáning, háð
mannlegu umhverfi. Yrðlingurinn
brosir ekki. Brosið er engri lífveru
gefið nema manninum. Það er aðals-
merki hans og hefur hann hátt
yfir allar lífverur aðrar. Sú staðreynd
er mikilvæg, að mannleg tjáning
barns kemur aðeins fram í mannlegu
samfélagi og fyrir áhrif þess.
Hvítvoðungurinn hefur sál, en liún
vaknar og kemst til sjálfs sín að-
eins við yl mannlegs skilnings og
atlœtis.
Af þessari líknarþörf barnsins vex
foreldrum mikilvægt hlutverk. Sál
barnsins er næm á öll áhrif mannlegs
umhverfis. Orð, gerðir og jafnvel
dulið hugarfar foreldranna læsa sig
djúpt inn í vitund ómálga barns og
ráða að sínu leyti sálrænni þróun
þess. Ef þau eru óholl, beina þau
sálarlífi barnsins inn á ranga braut,
án þess að foreldrar verði þess vör
f tæka tíð. 1 fyrstu virðist skekkjan
mjög lítilvæg, svo að hún vekur ekki
eftirtekt eða þykir meinlaus og jafn-
vel skemmtileg. En þegar frá líður
verður hún uggvænleg og veldur
árekstrum. Ef skip þitt víkur tvær
gráður frá réttri stefnu, gætir þess
lítt um sinn, en eftir langa siglingu
strandar þú, þar sem þig uggði sízt.
Líkar verða afleiðingarnar af þró-
unarskekkju mannssálarinnar. Við
gefum henni e. t. v. ekki gaum, fyrr
en hún birtist í leti nemandans, í af-
brotum unglingsins, í áfengisástríðu
æskumannsins. En hvar varð skekkj-
an í leiðarreikningi okkar?
Á okkar dögum stefnir hugur
manns út á við. Síðan manninum
tókst að leysa úr læðingi reginorku
efniskjarnans, dreymir hann mn
geimfarir til fjarlægra hnatta og
sólkerfa. Furður tækninnar vekja
honum hrifning og geig í senn. I
hrifningu sinni gleymist honum oft
að líta inn í þá aflstöð, þar sem und-
ur tækninnar verða til: mannshug-
ann sjálfan. Langt er til mánans,
lengra til næsta sólkerfis, þó er
mannshugurinn miklu dýpri. Sterk-
ar eru þær sagðar eldflaugarnar,
sem þeyta gerfitunglum út fyrir
gufuhvolf jarðar; miklu ægilegri öfl
byltast þó í mannssálinni. 1 henni
fléttast saman þeir strengir, sem
sterkastir eru og viðkvæmastir. Fyrir
því þarf maðurinn að staldra við og
skyggnast inn í regindjúp sinnar eig-
in sálar. Þar skin leiðarstjarna hans
Sú nauðsyn á sinn rétt einnig í
uppeldisstarfi foreldranna. Það skilja
margir um seinan. Margir foreldrar
álita, að auðvelt sé að leiðrétta ranga
þróun barns og unglings, án þess að
hirða um þau áhrif umhverfisins,
sem barnið er stöðugt háð. Sú skoð-
un er röng. Eins og sálrænt sam-
ræmi, sem leiðir til öryggiskenndar,
atorku og góðrar hegðunar, þróast
með barninu frá fyrstu bernsku,
þannig á ósamræmið, sem leiðir ungl-
inginn I ógöngur, einnig djúpar ræt-
ur og langa þróun. Fjöldi barna rat-
ai í erfiðleika, sem vaxið hafa méð-
fram af rangri afstöðu foreldranna.
Slíkum börnum verður ekki hjálpað,
nema afstaða foreldra breytist um
leið.
Mannsbarnið á lengri uppvaxtar-
tíð en afkvæmi annarra lífvera,
enda vex það upp í flóknara og
andstæðufyllra umhverfi. Foreldrum
er það því hin mesta nauðsyn, að
vita nokkur skil á sálarlífi barnsins
og þróun þess, en jafnframt á þeim
erfiðleikum, sem barnið mætir á
þróunarferli sínum í nútíma þjóð-
félagi.
Um þetta er foreldraþættinum ætl-
,að að fjalla. Reynt verður að opna
lesendum sýn inn í sálarlíf barnsins,
skýra á einfaldan hátt frá mikilvæg-
um atriðum í þróun þess og fletta
ofan af þeim erfiðleikum, sem barn-
inu geta vaxið af hugarfari og að-
stæðum foreldranna og af samfélags-
þróun nútímans. Raddir úr lesenda-
hópi eru okkur kærkomnar og munu
eftir föngum fá rúm í þættinum.
VIKAN
23