Vikan - 07.03.1963, Blaðsíða 8

er ég fór til Reykjavíkur og byrjaði
að starfa sem blaðamaður lijá Vísi
—- en þar hef ég verið ávallt síðan
— að ég fór að hugsa i alvöru um
að koma inér upp góðu bókasafni".
— Var nokkur sérstök ástæða
fyrir því?
„Það var nú víst alltaf dálítið
ofarlega í mér að eiga góðar bækur
en svo var það vinur minn liérna
í hænum, sem i rauninni kom mér
af stað.
Hann átti nefnilega ágætis bóka
vini, og jafnframt nokkuð af góðum
bókum.
En það var ekki fyrr en 1939,
ALÆTA
bara krækt i þá, og síðan hefur
hann farið með peningana sína
út um hvippinn og hvappinn til
að leita sér að bókum, sem eru
svo sjaldgæfar og verðmætar að
þær eru fyllilega peninganna virði
að hans áliti. Til þess hefur liann
í rauninni leitað viða um lönd en
en ekki látið sér nægja að grúska
í stöflunum hjá fornbókasölum liér
lieiina, enda má telja vafalaust að
Þorsteinn hefur unnið mikið og
gott starf, bæði fyrir sjálfan sig
og íslenzku þjóðina, með þvi að
ná hingað til lands i bókasafn sitt,
ótölulegum fjölda gamalla og nýrra
bóka, sem allar eru að einhverju
leyti um ísland og ritaðar annað-
hvort á islenzku eða öðrum málum,
eftir íslendinga eða aðra.
Og einmitt að þessu leyti á
Þorsteinn líklega kostulegasta og
verðmesta safn bóka, sem um
getur, og þessvegna fannst mér
tilvalið að fræðast af honum dá-
lítið bæði um hann sjálfan og
ekki sízt safnið hans.
☆
„í rauninni“. segir Þorsteinn
„fór ég ekki að safna bókum -—
sem lireinræktaður safnari, fyrr
en 1942, eða fyrir tuttugu árum
siðan. Að vísu átti ég alltaf tölu-
vert af allskonar bókum, og geymdi
þær vel og vandlega, en þar var
ekki um beina söfnunarfýsn að
ræða.
Faðir minn sálugi, Jósep Elíesar-
son, en hann bjó að Signýarstöðum
i Ilálsasveit, átti töluvert af bókum
og ég sótti strax mikið í að lesa
þær, enda amaðist enginn við þvi.
Fyrst, svona framan af, voru
það að vísu aðallega allskonar
reyfarar og ævintýri, en síðan fór
smekkurinn að þroskast og þegar
ég var orðinn 16—17 ára, þá var
ég búinn að komast yfir töluvert
af góðum verkum og lesa, — eins
og t. d. Ibsen Hamsun, Maupassant
og margt fleira. Þegar ég var 21
árs, þá fór ég til Þýzkalands og
Sviss og eignaðist þar marga góða
g - VXKAN 10. tbL
safn sjálfur, og fannst frekar lítið
lil bókaeignar minnar koma, svo
að hann tók upp á þeim fjára að
striða mér með þessu.
Ég tók þessu með nokkru jafnað-
argeði svona í fyrstunni, átti heldur
enga peninga eu hann hélt áfram,
og svo kom auðvitað að þvi að ég
þoldi stríðnina ekki lengur, og
fór að safna bókum fyrir alvöru.“
— Svo að stríðni hefur þó liaft
góðar afleiðingar að þessu sinni?
„Fyrir mig, já. En liann segir —
þessi kunningi minn —• að þetta
sé sú langdýrasta stríðni, sem liann
liafi nokkurn tíma framkvæmt,
vegna þess að eftir að ég fór að
safna fyrir alvöru, þá hefi ég auð-
vitað stundum getað náð mér í
góðar bækur, sem liann hefði
annars hreppt að öllum líkindum.
— Og ertu ekki fyrir löngu kom-
inn langt fram úr honum i söfn-
uninni?
„Ég vona það.“
— Mannstu nokkuð um það
hveruig þú byrjaðir að safna . . .
livaða bækur það voru, sem þú
náðir fyrst i?
„Já, ég man það. Fram að því
hafði ég keypt bækur einungis til
að lesa þær, en nú hófst annað
tímabil, þegar ég fór að kaupa þær
sem safngripi. Og það fyrsta voru
sex fyrstu bindin af íslenzkuin
fornritum, sem ég lceypti hjá Hall-
dóri frá Hrauntúni, sem þá liafði
fornbókasölu á Klapparstígnum.
Það var úr bókasafni Kristmanns
Guðinundssonar, sem liann var þá
nýbúinn að selja. Ég man þetta
svo vel vegna þess að það kostaði
mig 250 krónur, En það var heilt
mánaðarkaup mitt í þá daga.“
—- Það hefur vafalaust oft farið
mikill og vandfenginn peningur í
bókakaup hjá þér, Þorsteinn?
„Það er alveg óhætt að segja.
Ég hefi oft lagt hart að mér til
þess að krækja i bækur. Og hefi
þessvegna oft þurft að leggja á
töluverða aukavinnu til að vinna
fyrir því, þvi að margt af þessu
eru mjög dýrar bækur.“
— En detturðu ekki stundum
ofan á góðar og verðmætar bækur
fyrir lítinn pening?
„Að sjálfsögðu kemur það líka
fyrir. Það kemur allt fyrir á löngum
tíma i svona söfnun, þegar maður
er í þessu alla tíð. Ég man t. d.
eftir því að ég var staddur í Kaup-
mannahöfn fyrir nokkrum árum,
og leit þá inn til ýmissa fornbóka-
sala, og þar á meðal til Munksgaard,
sem var ein sú stærsta þar.
Þetta var rétt fyrir lokun, og
þegar ég spurði eftir íslenzkum
bókum, eða hókum um ísland,
sagði afgreiðslumaðurinn að það
væri kannske eitthvað í stöllum
í geymslu og • vísaði mér leiðina
þangað.
Strax og ég fór að grúska, sá
ég að þarna var heil náma af á-
gætis bókum, sjaldfengnum og
eftirsóknarverðum, svo að ég dvaldi
þarna i dálítinn tíma við að velja
það sem inig langaði í, og að lokum
var ég búinn að taka frá töluverðan
stafla. Afgreiðslumaðurinn sagði
hreinskilnislega að hann vissi
ekki verðið á þessum bókum, né
heldur gæti hann verðlagt þær,
þvi hann hefði ekkert vit á þeim.
En okkur kom saman um að ég
skyldi koma þangað aftur á vissum
tíma daginn eftir, og þá ætlaði
hann að vera búinn að fá ein-
hvern íslending, sem þekkti slikar
bækur, til að lijálpa sér til að verð-
leggja þær. áleð þetta fór ég heim
um kvöldið, — jafnvel þótt ég hefði
séð þarna eilítið kver, ómerkilegt
að sjá og vesældarlegt, en í ágætis
standi og óupp úr skorið. Þetta
kver vissi ég að var alveg ófáan-
legt og liefur hreint aldrei verið
til á opnum markaði, en það er
„íslenzk ævintýri“ útgefin af Magn-
úsi Grímssyni og Jóni Árnasyni ár-
ið 1852. Og þarna lá það i „rusli
niðri í geymslu“ eins og maðurinn
sagði.
Ég vissi að kverið var verðlagt á
nokkur þúsund krónur, og var þess
vegna aldeilis ægilega spenntur,
þegar ég kom þangað aftur daginn
eftir. Það var búið að verðleggja
allar bækurnar, og þegar ég spurði
um kverið, þá sagði mannskratt-
inn auðvitað að þetta væri dýr bók,
þvi sér hefði skilizt að hún væri
svo vandfundin. Ég fór að svitna,
en spurði liann svo lireint út hvað
lnin kostaði.
„Hún verður víst að kosta einar
tíu krónur ...“
Nú, það er ekki að orðlengja það,
að ég keypti allan bunkann sem ég
var búinn að taka frá. Ég lét senda
mér bókabunkann heim til íslands,
og borgaði hann við móttöku þar,
— en litla lcverið keypti ég sam-
stundis á tíu krónur og hafði með
mér á brott — ef þeim skyldi snú-
ast hugur siðar.“
— Þetta hefur verið alveg ein-
stök heppni, eða er það ekki?
Geturðu nú ekki stundum komizt
yfir góðar bækur hérna heima fyr-
ir lítinn pening? Til dæmis á heim-
ilum, þar sem gamlar bækur hafa
verið geymdar frá gamalli tíð?
„Það er býsna hæpnir staðir til
bókakaupa. Fólkið sjálft hefur
sjaldan vit á bókunum, og heldur
auðvitað að maður sé að plata það,
og bókin sé mörgum sinnum meira
virði en hún er í raun og veru. Ég
skal segja þér dálitla sögu, sem
komið hefur fyrir mig, þessu til
sönnunar.
Það eru mörg ár síðan að ég kom
einu sinni í hús til að taka mynd
af kunningjafólki.
Þegar ég var svo að fara, þá álp-
aðist ég til að lita í bókaaskáp,
sem ég sá þar, — en það hefur
alltaf verið min veika hlið —• og
sá þar bók sem ég átti ekki þá, en
var búinn að ákveða að eignast.
Þess vegna var það eiginlega af
einhverjum kjánaskap, að ég
spurði hana livort hún vildi selja
mér bókina.
Nei, ekki vildi hún það, en tók
hana út úr skápnum og fékk mér
hana, sagði að ,hún væri gjöf frá
sér. Ég vildi ekki þiggja, en þó
fóru svo leikar að ég fór með bók-
ina, og á liana að sjálfsögðu enn.
Sonur hennar hafði tekið cftir
þessu, og lét gott heita — i bili.
Svo kom að því að konan dó, en
sonurinn varð prestur einhvers
staðar vestur á landi. Ég hef lieyrt
það síðan frá kunningjum minum,
sem hafa Iieimsótt hann þar, að
hann segi hverjum, sem liafa vill,
að ég liafi þarna aldcilis notað mér
tækifærið, og svindlað geysiverð-
mæta bók út úr gainalli konu, sem
vissi ekkert hvað hún var að gera.
Sannleikurinn er sá, að þessa
bók cr hægt að fá hjá hvaða forn-
bóksala sem er, og hún kostar að-
eins nokkrar krónur. Það er í
rauninni langt siðan ég pakkaði
bókinni inn og ætlaði að skrifa
með henni bréf til prestsins með
þöklc fyrir gott umtal, en satt að
segja hef ég ekki ennþá komið þvi
í framkvæmd að setja hana i póst.
Síðan þetta gerðist hef ég ávallt
forðast að sækjast eftir bókum í
lieimahúsum, því ég held að það
sé alveg sama hvort maður kaupir
eða fær gefna slíka bók, að fyrri
eigendur naga sig í handarbökin
alla tíð, og halda að þar hafi þeir
gefið frá sér ótalin verðmæti.“
— Slíkar bækur er vafalaust
hægt að finna á óliklegustu stöð-
um, er það ekki?
„Jú, það má nú segja. Ég skal
segja þér eina alveg furðulega
sögu um það, hvernig maður finn-
ur bækur, og hvað tilviljunin get-
ur hjálpað manni til.
Ég var í ferðalagi um Evrópu
1955, og fór þá m. a. til Kaup-
mannahafnar, — og eins og vant er
þá fór ég til nokkurra fornbóksala
til að gramsa. Þar sá ég á einum
stað Háttatal Snorra Sturlusonar,
með eiginhandaráletrun frá útgef-
andanum, Möbius til dr. Wimmer.
Þetta var ágætis eintak og í góðu
bandi, en það var aðeins fyrra
bindi af þeim tveim, sem ég vissi
að höfðu komið út. Þrátt fyrir það,
þá keypti ég þetta bindi, og þó að-
allega vegna þess að eiginhandar-
áskriftin var þarna, en ég geri
töluvert af því að safna slíkum
bókum.
Svo held ég áfram minu ferða-
Framhald á bls. 45