Vikan - 07.03.1963, Qupperneq 17

Wallis tók að brjóta heilann um það, hvar og hvernig sprengju-
flugvél gæti gert Þjóðverjum mest tjón. Fyrst ekki var unnt
að sprengja allar vopnasmiðjur þeirra í loft upp, var þá ekki
snjallræði, að snúa sér að einhverjum vissum lykilstöðvum?
Og hví þá ekki að sjálfum orkulindum iðnaðarins? Því dýpra
sem Wallis sökkti sér niður í þetta viðfangsefni, gerðist' hugar-
flugi hans tíðfarnara inn á nýjar leiðir.
í styrjöld jafnt sem friði voru höfuð orkulindir hins þýzka
iðnaðar kolanámur, olíubirgðastöðvar og vatnsorkuver. Án kola,
olíu eða rafmagns gat enginn iðnaður, ekkert flutningakerfi
þrifizt. Engar vopnasmíðar, ekkert stríð.
En með þeim sprengjum sem nú voru fyrir hendi, var ein-
{ ungis hægt að veita þessum voldugu orkulindum smávægilegar
skrámur. Állyktunin lá ljós fyrir — að minnsta kosti fræðilega:
Stærri sprengjur. Miklu stærri.
1 Þannig var það, sem þetta byrjaði. Það virðist undur einfalt
nú, en þá var það þveröfugt við það, sem fræðimenn flughern-
aðar um heim allan töldu hið eina rétta.
Nokkrum vikum eftir að styrjöldin hófst, fluttu Wickers-
smiðjurnar teiknistofur sínar í gamait hús fyrir utan Weybridge,
og þar hóf Wallis að kynna sér allt viðkomandi sprengjum, í
matmálstímum sínum. Með nokkrar brauðsneiðar á borðinu hjá
sér sökkti hann sér niður í sprengjuefnafræði, sprengjutækni
og loftaflfræðilega sprengjubyggingu, lúning, steypu og yfir-
borðssmíð sprengjuhylkja, ýmsar kenningar um létt og þung
hylki, kveikjupípur og miðunarfræði.
Eftir að hann kom.heim á kvöldin, hélt hann áfram tímum
saman og gleymdi öllu sem í kringum hann var. Fjölskyldan
gat ekki einu sinni náð tali af honum í síma. Þótt sprengja
hefði sprungið í nágrenninu, hefði hann fráleitt veitt því athygli,
ellegar þá að hann hefði hraðað sér á vettvang til að athuga,
hvaða sprengiefni og hylkistegund hefði verið notuð. Þegar
veturinn 1939 gekk í garð með hörkum sínum, var hann svo ’angt
kominn, að hann gat tekið að kynna sér hinar þýzku orkuhndir.
Kolanámurnar? Nei, það var óhugsandi. Hvernig var hægt að
sprengja upp námugöng, sem voru 50 til 100 nv :a uiidir yfirborði
jarðar? Vera kynni að hægt væri að hitta i>ftinöngin cg eyðileggja
lyfturnar með þungum sprengjum. En þrð var fljótlegt að endur-
bæta.
Olían? Rúmensku olíulindirnar voru of iangt í burtu, fyrir sprengju-
flugvélar þær er þá þekktust. Þýzku hreinsunarstöðvarnar sem
framleiddu gerviolíu, voru sterklega byggðar og vel varðar. Ef til
vill áttu þungar sprengjur hér hlutverki að gegna?
Vatnsvirkjanirnar? Á Þýzkalandi var einkanlega um að ræða
þrjár geysimiklar stíflur — Möhne, Eder og Sorpe. Þær voru allar
í Ruhrhéraðinu og sáu beinlínis öllum hinum tröllauknu vopna-
smiðjum landsins fvrir nægu vatnsmagni. Þjóðverjar þurftu átta
lestir af vatni til að framleiða eina lest af stáli. Hér biðu freist-
andi möguleikar.
Möhnestíflan girti fyrir Möhnevatnið, þar sem áin Heve rennur
út í Ruhrfljótið og sá um vatnsmiðlunina, svo að prammar með
kolum, stáli og brynvögnum kæmust að og frá hinum miklu járn-
og stálsmiðium. Það voru 134 milljónir lesta af vatni í Möhncvatn-
inu. Ederstíf1 an rirti fvrir Ederfljótið og stöðvaði það í Edervatninu,
sem tók 212 milljónir lesta vatns og annaðist vatnsmiðlunina í
Mittelland skurðinum, sem er næststærsti skipaskurður Þýzkalands.
Jafnvel stórborgin Kassel, sem stendur 60 kilómetra frá Ederstöð-
inni, fékk vatnsafl sitt frá henni. Sorpestífian stöðvaði annað fljót
í Sorpevatni.
Möhnestíflan var fjörutíu metra há. Við jörð var hún þrjátíu
metra þykk, en efst um átta metra. Eder var enn stærri. 250 kílóa
sprengja myndi ekki geta skemmt hana minnstu vitund. Og Sorpe-
stíflan var jafn tröllaukin. Hún var gerð af tveim sniðhöllum torf-
görðum, með steypuvegg innan í.
í tæknibókasafni einu gróf Wallis upp nákvæma lýsingu á gerð
stíflanna, os hann gat varla ráðið við sirr, er honum varð ljóst hvað
það myndi hafa í för með sér, ef þær yrðu sprengdar í loft upp.
Stálsmiðjurnar og aðrar hergagnaverksmiðjur yrðu sviptar vatni því,
sem þær gátu ekki án verið ef framleiðsla þeirra átti ekki að stöðv-
ast. Og það myndi aftur leiða til óteliandi „umferðarhnúta“, er
seinkað gætu fyrir eða algiörle^a stöðvað afgreiðslu á skriðdrekum,
eimreiðum, vopnum, flugvélum — bókstaflega öllum hergögnum.
Að ekki væri minnzt á þau ósköp er gerðust, þegar hinn ofboðslegi
vatnsflaumur ryddist öskrandi niður dalina.
Allt lét þetta vel i eyrum, hugsaði Wallis. Rökréttar ályktanir.
En — þarna var bara eitt athugavert. Stíflurnar voru svo tröllaukn-
ar, að sprengjur gátu ekki skemmt þær hið minnsta, þótt þær væru
tuttugu sinnum stærri en þá þekktust.
Útreikningar Walliss sýndu, að þegar 500 kílóa sprengja springur,
verður sprengihleðsla hennar að gasbólu, sem að vísu er ekki stærri
en þrír til fjórir metrar í þvermál. Hún veldur þó eyðileggingu
utan þess þvermáls, og henni mikilli — bæði af sprengjubrotum I
og þrýstingi þeim, sem nefndur er höggbylgja.
f lofti er þessi „höggbylgja“ fljót að missa afl sitt. Fyrir áhrif
hennar myndi bygging nötra, en ekki hrynja. Eigi hún að valda
eyðileggingu, verður hún að mæta einhverju fastara efni en lofti. I
Einhversstaðar í heila Walliss örlaði á óljósri minningu um eitt-
hvað, sem hann hafði vitað um höggbylgiur, og sem hann hefði nú |
átt að geta munað. Hann gat ekki sleppt þessu úr huga sér, en hvert
sinn sem hann var að því kominn að rifja það upp, hvarf það honum
á ný. Þegar hann loks var ákveðinn í að hætta öllum heilabrotum
í þessa átt, kom það honum að óvörum, ljóslifandi. Waterló-brúin!
Af einhverjum dularfullum orsökum höfðu komið sprungur í stein-
stólpa þá, sem reknir voru niður í botn Temsárinnar, þar sem byggja
átti Waterló-brúna. Rannsóknir höfðu verið gerðar, og það voru
þær, sem hann hafði lesið einhversstaðar um. Hann tók að leita
í bókahillum sínum og fann loksins greinina í tækniriti frá 1935.
Rannsóknin hafði leitt í ljós, að sprungurnar í steypuna höfðu
orsakazt af höggbylgjum. Þegar steypustólparnir voru reknir niður
í árbotninn, mynduðu hin þungu og snöggu högg fallhamranna
bylgjur, er þutu gegnum nötrandi steypuna. Er þær náðu botni,
ráku þær sig á þétt leirlag, svo þær endurköstuðust upp stólpann
aftur með 500 metra hraða á sekúndu. Þegar þær náðu enda stólp-
ans aftur, var búið að lyfta hamrinum af honum. Þar mættu þær
því engu viðnámi, er gæti rekið þær til baka á ný, svo þær héldu
áfram óhindraðar út í loftið. í kjölfar þeirra kom gífurleg sam-
þjöppun á steypunni fyrst, en síðan engu minni útvíkkun. Hvort-
tveggja gerðist svo að segja samtímis og olli því, að stólpinn sprakk.
Framhald á bls. 42
VIKAN 10. tbl.