Vikan - 28.03.1963, Blaðsíða 10

I
GÍSLASON.
BJARNI M.
FORSPJALL
FYRIR
NEMENDUR
Það er að verða heimsfrægt,
hve mikil velmegun ríkir á Norð-
urlöndum, og hve allt er vel
skipulagt með velmegun fyrir
augum. En sú spurning breiðir
meira og meira um sig, sérstak-
lega í Svíþjóð, hvort norrænu
þjóðirnar séu að kikna undir vel-
meguninni andlega séð. í barátt-
unni við efnis- og stundarhyggj-
una, sem hefur aukið velmegun
manna, en gert þá á margan hátt
minna hamingjusama en fyrr,
standa lýðskólarnir upp úr
sem ósigraðar borgir siðfræði-
legra hugmynda, og margir líta
vonaraugum til þeirra sem varn-
arvirkja gegn andlegri auðn. Hér
á landi hafa komið fram hug-
myndir um að byggja lýðskóla,
kannski af því við erum líka
farnir að hugsa meira um þægi-
legan stofuhita og stundaránægju
en andlegar lífsskoðanir. Af þess-
um ástæðum birtir VIKAN hér
nokkrar myndir af dönskum lýð-
skólum. Margir þeirra hafa kenn-
ara frá öllum Norðurlöndum,
enda eru skólarnir formæl-
endur norrænnar samvinnu. fs-
lenzka kennara hefur þá þó vant-
að hingað til, en um margra ára
skeið hefur Bjarni M. Gíslason
rithöfundur ferðazt milli skól-
anna og haldið fyrirlestra um ís-
land og íslenzka menningu. VIK-
UNNI fannst því sjálfsagt að
ræða við hann um skólana, og
birtist samtalið við Bjarna hér
á síðunni.
Fæðing okkar úr bændaþjóð gengur ekki liljóðlaiist, frekar en aðrar fæðingar. En
þegar menn uppgötva að margt í þeim skiptum liefur verið eftirsókn eftir vindi,
hefst tilraun til að vaxa upp úr þýðingarleysinu á ný. Þannig hefur það verið hjá
öðrum þjóðum, og ein merkasta tilraunin til að vekja persónulegan manndóm og
myndugleik og fá æskuna til að átta sig á umbrotatímunum, er að margra dómi
lýðskólarnir. Að minnsta kosti liika ekki Danir, Norðmenn, Svíar og Finnar við
að benda á þá sem sérstakt aðalsmerki í menningu þeirra, þjóðlegt og alþjóðlegt í
senn.
Einhvern veginn sóttu sarntöl sem blaðamaður Vikunnar hafði um þetta efni í
Danmörku jiannig að honum, að hann skrapp til nokkurra lýðskóla og tók
myndir af þeim. Allt eru þetta myndarlegar byggingar með mörgum nemendum,
og sumir skólarnir eru alveg splunkunýir, og það virðist stöðugt þörf á að byggja
fleiri. En það gefur auðvitað litla bugmynd um starfssvið skólanna þó maður taki
myndir af þeim, og rökvísi i því efni er ekki liægt að afla sér á nokkrum dögum.
Þegar myndatökunni var lokið sneri Vilcan sér þess vegna til Bjarna M. Gíslason-
ar rithöfundar og beindi að honum nokkrum spurningum um starf þeirra. Bjarni
hefur í meira en aldarfjórðung starfað í nánu samhandi við lýðskólana, og er,
eins og öllum er kunnugt, sá maður, sem sameinaði átök lýðskólamanna á Norð-
urlöndum um lausn handritamálsins og gaf þeim margvísleg rök í hendur gegn
steinrunnu afturhahli ýmissa svokallaðra sérfræðinga. Bjarni sat í stofu sinni undir
íslenzka fánanum, þegar við heimsóttum hann, og þaðan flutti liann sig ekki með
an samtalið fór fram.
—- Geturðu sagt okkur, Bjarni, hvers konar kennsla fer fram á lýðskólunum?
Það er hægt að kynna sér þetta með því að fá lánaða skólaskrána hjá einhverj-
um lýðskóla. I almennum kennslugreinum eins og t. d. reikningi og tungnmála-
kennslu er námið ekki frábrugðið frá prófskólum að öðru leyti en því, að það er
engin prófskylda. Höfuðnámsgreinin getur verið breytileg frá skóla til skóla. Það er
t. d. lýðháskóli á Fjóni sem kallar sig Lýðskóla garðyrkjumanna, og þar er garð-
yrkja höfuðnámsgreinin. Og það er til lýðskóli fyrir f jölskijldur í Árósum, og þar
er fjölskyldufræði i fremstu röð námsgreinanna. Svona mætti lengi telja. En þó
höfuðnámsgreinin fari j^annig eftir heiti skólans, og hver geti valið sér lýðskóla-
námskeið eftir sinni þörf eða starfi, er grundvallaratriði skólanna að miklu leyti
alls staðar hið sama: Að maðurinn sem siðmenntuð vera sé undirslaða framtíðar-
innar, en óborinni framtíð sé ekki hægt að rétta hönd án þess að byggja á hugsjón-
um sem eru sldrðar í eldri reynslu mannkynsins. Þess vegna fylgir hugsjónafræðsla
öllum lýðskólum, og það er í sambandi við þá lifsskoðun, að kristindómurinn,
sem segir að sannleikurinn geri okkur frjálsa, er álitinn háleitasti mælikvarðinn
til að láta hið sérstæðasta í eðli hvers manns vaxa og dafna.
— Þú sagðir að kennslan væri að ýmsu leyti ekki frábrugðin prófskólum, en
Iivers vegna eru þessir skólar þá óháðir almennri skólalöggjöf ríkisins og óháðir
kirkjunni líka?
— Þegar aðaláherzla andlegs uppalanda er lögð á frelsi, er það ekki gert til að
komast hjá jijóðfélagslegum skyldum, heldur til að taka sér þá skyldu á herðar, að
beina manndómi og drengskaparanda inn á svið heilbrigðrar skynsemi og frá gjörn-
ingaþoku alls konar áróðurs. Stjórnmál skipta slöðugt um svið, en það gerir ekki
mælikvarði sannra hugsjóna og trúarlifs. Það er alveg sama, hvaða stjórnmálaflokk-
ar sitja á fremstu bekkjunum, barátta þeirra um atkvæðamagn er aldrei líkleg til
að hefja æskuna til jiroska. Að minnsta kosti er reyndum dönskum stjórnmálamönn-
um það ljóst, að jafnvel þótt dægurmál stjórnmálabaráttunnar snúist um ýmisleg
mikilvæg atriði, komi þar oft meira fram peningaatriði, en það ennþá mikilvægara,
sem að hugsjón lýtur. Þess vegna styrkja þeir lýðskólana sem frjálsa skóla, af því
þeir viðurkenna að menningarlegur andi þeirra snýst elcki um hentistefnur eða
flokksræði heldur hjálpar æskunni til skilnings á sönnu lýðræði.
— En hvernig með kirkjuna? Hvers vegna eru þeir óháðir henni úr því þeir að-
hyllast kristindóm? Framhald á bls. 46.
JQ — VIKAN 13. tbl.