Vikan - 26.12.1963, Blaðsíða 30

Oft hefur hún gengið kaupum
og sölum á liðnum öldum, með
heiðarlegum hætti. En úr því
hefur dregið, með því að hún
hefur verið æ meira metin til
verðs eftir því sem tímar liðu.
Nú mundi það teljast til heims-
frétta, kæmist auðkýfingur eða
ríkisstofnun yfir eitt eintak —
eða hálft — fyrir offjár.
Árið 1930 veitti þjóðþingið í
Washington hálfa aðra miljón
dollara til kaupa á miklu safni
prentaðs máls frá 15. öld (incuna-
bula), sem þá var til sölu í Berl-
ín. Aðalfengur og verðmæti í því
var Gutenbergsbiblía sú, sem að
framan er getið.
f háskólabókasafninu í Tiibing-
en er geymdur ssm dýrgripur
fjórðipartur blaðs úr Bb. Eitt
blað eða fleiri er í fjöldamörg-
um bókasöfnum víða um heim,
— flest eru þau 63 á einum stað.
í Kungliga Biblioteket í_Stokk-
hólmi eru 17 skinnblöð úr Gb.
þannig til komin, að þau höfðu
verið notuð í kápur á ríkisreikn-
inga. Enn eru til í ríkisskjala-
safninu þar í borg aldagamlir
reikningar í slíkri kápu. Guten-
bergsbiblía frá St. Bride klaustri
í Vadsteina hafði verið tekin til
slíkra nota eftir siðaskipti.
Engar skýrslur eru til um það,
hve mikið er um einstök blöð
úr Gb. í fórum fornbókasala og
braskara. En vitað er þó, að yfir-
gnæfanlegur meirihluti slíkra
bókarleyfa eru í Bandaríkjunum.
Dæmi þaðan til skýringar:
Maður er nefndur Gabriel
Wells og á heima í New York.
Hann hafði komizt yfir eintak
af Gb. í það vantaði 48 blöð.
Hann leysti úr bandi þau 593
blöð, sem eftir voru. Síðan lét
hann þau hvert um sig binda
milli leðurfóðraðra og skreyttra
spjalda — og auglýsti til sölu.
A. Houglhon átti 260 blöð og
seldi „í smásölu“.
VELG J ORÐ AMAÐUR
Á VÖNARVÖL.
Hann var fæddur 1394 í Mainz
á Þýzkalandi, hét fullu nafni Jó-
hannes Gensfleisch zum Guten-
berg, fann upp prentlistina, gaf
út fyrstu Biblíuna á prenti og
dó 1468, þá 74 ára gamall.
Furðu lítið meira er vitað með
vissu um manninn, sem vegna
uppfinningar sinnar og frábærs
afrekaverks varð einn af mestu
menningarfrömuðum mannkyns-
ins.
Annað, sem um hann er vitað
er, að hann lifði ákaflega ham-
ingjusnauðu lífi, átti í málaferl-
um og skuldabasli, var stefnt
fertugum fyrir brot á hjúskap-
arheiti, kvæntist aldrei, varð
tvívegis gjaldþrota og að lokum
tilneyddur að láta af hendi
prentsmiðjuna sína við skuldu-
nautinn.
Til eru heimildir, er benda til
þess, hvílikur hagleiksmaður
hann hefur verið. Hann var gull-
smíðameistari, fágaði dýra steina
og smíðaði málmspegla fyrir
tildurdrósir. Að sinni miklu upp-
finningu vann hann í hjáverk-
um og með leynd í tíu ár.
Síðustu æviárin mun hann
hafa verið blindur. Aðrir tileink-
uðu sér heiðurinn af að hafa
fundið upp prentlistina og högn-
uðst á stórkostlegri sigurför
hennar.
GUTENBERG OG
GUÐBRANDUR.
Prentkunnátta breiddist óð-
fluga út. Að liðinni hálfri öld
frá því er Gutenberg lauk smíði
fyrstu tækja til prentunar, höfðu
1.120 prentverk verið stofnsett
í alls 260 borgum og bæjum
Evrópu.
Brautryðjendur voru farand-
sveinar, er fluttu stað úr stað
með prentþrýstivél, fábreytt úr-
val leturs og annað, sem nauð-
synlegt var til iðkunar prent-
íþróttar.
Slíkur farandprentari hefur að
líkindum Jón sænski verið, ■—
sá er Jón biskup Arason fékk
með sér til Hóla 1526, eða þar
um bil.
Þannig barst til íslands þekk-
ing og tækni snillingsins frá
Mainz á því sviði, til ómetan-
legs menningarauka fyrir okkar
afskekktu þjóð.
Þannig liggja saman söguþræð-
ir hinna miklu Biblíu útgefenda,
Jóhannesar Gutenbergs í Mainz
og Guðbrands Þorlákssonar á
Hólum. Gutenberg hafði legið
103 ár í gröf sinni, er Guðbrand-
ur vígðist til Hólastóls 1571.
Hvert mundi starf hans hafa
orðið, ef hann hefði ekki átt
þess kost að taka prentlistina í
þjónustu sína? Hvers mundi ís-
lenzka þjóðin þá hafa farið á
mis?
Slíkar spurningar kunna að
vera fánýtar. Þær ýta þó alténd
við sljóu hugboði manns um óút-
reiknanlega gagnsemi prentlist-
arinnar.
Margt hefur verið líkt með
Gutenberg og Guðbrandi í starfi
þeirra að útgáfu Biblíunnar.
Hagleikur og stórhugur hefur
þeim báðum verið gefinn. Að
öðru leyti hafa þeir verið ákaf-
lega ólíkir menn. Gutenberg er
hinn slyngi iðnaðarmaður, sem
prentar allt eftir handritum ann-
arra. Guðbrandur biskup er and-
ans maður og gefur út eigin rit
og þýðingar. Annar getur sér
ódauðlegan heiður á alþjóðavett-
vangi, hinn hjá smáþjóð yzt í
höfum.
Hólaprentsmiðja mun hafa
líkzt fyrirmynd sinni og ekki
verið miklu fullkomnari. En
prentun Biblíunnar tókst vel,
jafnvel ekkert síður á Hólum en
í Mainz. Með tveim dálkum á
síðu og munkaletri verður les-
mál Gutenbergsbiblíu þó fegurra
á að líta en orðið gat með brota-
letri Guðbrandsbiblíu.
Guðbrandur Þorláksson hefur
fengið þann vitnisburð, að út-
gáfa Biblíu hans hafi verið „eitt-
hvert mesta þrekvirki, sem unn-
ið hefur verið í íslenzkum bók-
menntum"
Þannig er nafn hans skráð,
eigi síður en Gutenbergs, í sögu
þeirrar eldgömlu bókar, sem
einni er það fyrirheiti gefið, að
orð — boðskapur — hennar vari
eilíflega.
Ólafur Ólafsson.
„EG EM ÍSLENZKUR
MAÐIJRU.
Framhald af bls. 7.
sérstöku ofbeldisefni örva til
ofbeldisverka og hafa nýlega
verið færðar sönnur á þetta af
sálfræðingum (World Almanac
1963, bls. 128). Ákæran gegn oss
uppalendum styðst ekki aðeins
við gamla speki, „vondur félags-
skapur spillir góðum siðum“,
heldur einnig við vísindalegar
staðreyndri allra síðustu gra.
V. HINN ISLENZKI
SEINAGANGUR.
í viðtölum við æskulýðinn hef
ég fundið að unga fólkið á erf-
itt með að trúa því að ég hafi
enga drukkna konu séð hér á
landi fyrir 1936. Frásögn um
hegðun íslendinga — yfir þrjá-
tíu þúsund manna —- á Þingvöll-
um árið 1930 hljómar í eyrum
æskunnar eins og stórlygasaga.
Drykkjuskapur meðal ungra
stúlkna er nú farinn að verða
algengur og telst af sumum til
kvenréttina. Hvað sem því líð-
ur, þá er dauðadrukkin unglings-
stúlka enn ömurlegri og átakan-
legri sjón en dauðadrukkinn
drengur. Vitað er að karlmenn
nota áfengi, peninga og tilboð
til þess að afvegaleiða ungar
stúlkur. Stundum er þessi af-
vegaleiðsla ekki annað en dul-
búin nauðgun, sem meðal ann-
arra þjóða telst til glæpa. Kunna
leigubílstjórar af þessu sögur að
segja og sumar heldur ófagrar.
Sumar stúlkur eru vart komnar
af barnsaldri þegar þær eru
tældar út í þennan lifnað, sem
heilbrigt hugsandi fólk veit að
er bæði mannskemmandi og
þjóðskemmandi. Andsvar æsk-
unnar við þessu framferði sumra
eldri manna er köld fyrirlitning,
sem stundum beinist gegn allri
hinni eldri kynslóð. En hinar af-
vegaleiddu stúlkur ákæra ekki,
heldur eru þær í því ástandi, sem
maður finnur þær stundum,
HIMINHRÓPANDI ÁKÆRA í
SJÁLFU SÉR. Ýmsar hinna
beztu kvenna með þjóðinni
finna sárar til þess en nokkrir
aðilar aðrir hvílíkt tjón hlýzt af
því að flysja þannig í innsta
0Q — VIKAN 51.—52. tbl.