Vikan - 26.12.1963, Blaðsíða 33

— Þetta er afskaplega við-
kvæmt umræöuefni. lig held þaS
sé bezt við sleppum þvi. Ég get
þó sagt þér að okkur fannst ekki
allt vera þar eins og við höfðum
húizt við, þótt ýmislegt hafi ver-
ið býsna vel gert. En mistökin
hafa verið óþarflega mörg að
manni finnst.
— í hverju hafa þau verið fólg-
in?
— Ég geri ráð fyrir, að fólk,
seni hefur sótt Þjóðleikliúsið að
staðaldri og fylgzt sæmilega vel
með starfsemi þess, geti gert það
upp við sjálft sig, hvað því hefur
fundizt gott og hvað lakara, að
minnsta kosti i öllum þeim hluta
stanfsins, seni birtist út á við. Ég
veit þess vegna ekiki, hvort ég á
að fj'ölyrða um það. Enda sæti
það sízt á mér, sem ætti að bera
blak af þessari stofnun og ann
henni mjög, að fara að undir-
strika mistökin. Þú verður að at-
liuga, að ég sat i þjóðleikliúsráði
í ellefu ár. Það væri miklu nær
að tala um það, sem vel hefur ver-
ið gert. Ég verð þó að játa, að á
siðustu tíu árum Leikfélags
Reykjavikur í Iðnó, áður en Þjóð-
leikhúsið tók til starfa, var leik-
ritavalið betra en stundum hefur
verið í okkar kæra Þjóðleikhúsi,
hvað svo sem þvi hefur valdið.
Mér var það ljóst strax i upphafi,
að það yrði erfitt viðfangsefni að
leggja grundvöll að fyrsta at-
vinnuleikhúsi á íslandi. Af þvi
var enginn einn maður öfunds-
verður, þótt að þvi stæðu auk
þeiss bæði leikarar og leikhúsráð.
Maður bjóst við meiri framförum
og rneiri þroska og meiri skiln-
ingi hjá stjórn Þjóðleikhússins,
eftir því sem árin liðu. En það
ihefur því miður ekki orðið sem
skyldi.
— Og nú ert þú farinn frá
Þjóðleikhúsinu?
— Já, það er nú einu sinni i
lögiun hér á íslandi, að sjötugur
maður skuli ekki vera fastráðinn
starfsmaður hjá þvi opinbera. En
það verð ég að segja, að mér
fannst ég ekki ganga yfir neina
markalínu, þegar óg varð sjötug-
ur, og ég get ekki fundið, að ég
hafi neitt minni starfsorku nú en
áður — nema síður sé. Það virð-
ast 'fleiri vera sömu skoðunar,
því ég hef eiginlega aldrei haft
meira að gera en siðan ég fór
yfir þetta svo kallaða aldurstak-
mark, enda þótt Þjóðleikhúsið
hafi ekki séð hjá sér þörf til að
leita mikið til mín. Þetta voru
■góð ár, ,sem ég starfaði við Þjóð-
leiklhisið, og ég fékk þar mörg og
góð hlutverk. Annars veit ég ekki
hvort við eigum að fara svo náið
út i það hér, þetta er allt rakið
í bókinni, og ég get ekki verið að
endursegja hana. Þetta er heljar-
mikil skræða, og þar er minn
'ferill rakinn að miklu leyti, frá
því ég livarf á unga aldri úr
föðurliúsum á vit þessa undarlega
fyrirbæris, sem við köllum líf.
— Er þessi bók gefin út í ein-
hverju sérstöku tilefni?
— Ekld get ég nú sagt það.
Það atvikaðisl á þá leið, að ég
kynntist i fyrravetur ungum
blaðamanni, sem þá skrifaði um
leiksýningar i eitt dagblaðanna.
Við nánari kynningu kom svo i
ljós, að hann hal'ði mikinn áhuga
á þvi að fá að vita eitthvað um
minn langa starfsferil. Við fórmn
svo að spjalla saman, og eftir
nokkra yfirvegun komst ég að
þeirri niöurstöðu, að hér bæri vel
1 veiði. Eg hafði nefnilega oft
verið eggjaður á að skrifa endur-
minningar minar, þótt ekki væri
nema i stórum dráttum. Þetta
hafði legið nokkuð þungt á mér
um lirið og dregizt ár frá ári af
ýmsiun sökum, og þó lyrst og
'fremst vegna tímaskorts. Auk
þess kveið ég fyrir þvi að fara
að rifa upp gömul og gróin sár
liðins tíma og lifa upp aítur mfna
baráttu við sjálfan mig og aðra.
Með þvi að fela þessmn unga
manni að skrifa bókina slapp ég
við erfitt starf, jafnframt því sem
ég þóttist viss um, að hann gæti
skrifað þessa sögu betur en ég,
af því að hann var ungur og þvi
ekki beinlínis flæktur inn i at-
burði þessara ára. Að öllu þessu
athuguðu bjóst ég við, að endur-
minningum mínum væri vel borg-
ið i höndum hans. Og svo dró
hann hingað segulbandstæki upp
á hvern dag og lét mig tala i
heila tvo klukkutíma á hverjum
einasta morgni í þrjá mánuði. Ég
er nú ekkert óvanur þvi að tala,
en það verð ég að segja, að aðra
eins þolraun hef ég aldrei komizt
í, hvorki fyrr né siðar. Þar var
ekkert undanfæri. Hann tróð sér
inn í hverja smugu i hugarheimi
mínum og fékk aldrei að vita nóg,
þótt hann togaði út úr mér meira
en ég hélt, að ég myndi nokkurn
tíma segja nokkrum manni. Allt
var það þó sagt með góðum vilja
að lokum, og ástæðan fyrir þvi
var sú, að ég treysti manninum.
Ég held líka, að samstarf olvikar
hafi þjónað sannleikanum, þótt
hann sé manni ekki ævinlega
sársaukalaus. Því þegar slík bók
er slkrifuð um listamann, verður
mynd hans umifram allt að vera
sönn.
ELDUR OG SULTUR
í OPNU HAFI.
Framhald af bls. 19.
ég get ekki skipað svo fyrir
þvert ofan í tilmæli þeirra um
borð í hinum bátnum“. Þennan
sama dag handsömuðu þeir um
borð í báti annars stýrimanns
þrjár hafsúlur, og vörpuðu einni
þeirra yfir í langbátinn.
f birtingu daginn eftir gerð-
ist sá atburður, sem kom öllum
í uppnám. Henry Fergusson kall-
aði allt í einu, að hann sæi segl
við hafsbrún. Það var ekki um
að villast, segl hófust og hnigu
á öldunum allfjarri. Mitchell
skipstjóri skipaði að bátarnir
skyidu leysa sig úr festum og
sigla í áttina þangað, allt hvað
af tæki. Það lá við sjálft að báts-
verjar slepptu sér af fögnuði.
Þeir hlóu og mösuðu og hnypptu
hver í annan.
„Það litur út fyrir að þetta
sé lítið skip“, mælti Sam Fergus-
son lágt, stundarfjoröungi siðar.
„Já, litil fleyta það“, tók Mit-
chell skipstjóri undir við hann.
Þegar biliö hafði enn stytzt,
kom í ijós hve kaldhæðnislega
þeir voru blekktir. Frá fleytu
þeirri var ekki neinnar björg-
unar að vænta, þar eð þetta
reyndist vera gaflkæna sú, er
fyrsti stýrimaður réði fyrir.
Fögnuðunnni fjaraði fljótt út.
Bátsverjar sátu sem steini lostn-
ir og störðu hver á annan. Þetta
urðu öllum þung vonbrigði.
Nú er tími til kominn að allir
sigli lausir“, sagði skpistjóri að
lokum. „Því aðeins eru einhverj-
ar líkur til fyirr því, að við ná-
um til Clarioneyjar. Á meðan
við siglum í festum, erum við
hver öðrum einungis til tafar og
traíala".
En Paar annar stýrimaður
hreyfði tafarlaust mótmælum
enn sem fyrr. „Fyrirgefðu, skip-
stjóri, en mínir menn eru því
allir algerlega mótfallnir. Við
skulum sigla í festum framvegis
sem hingað til, og láta eitt yfir
báða ganga. Ég vil að minnsta
kosti ekki taka þá ábyrgð á
mig . . .“
„Þetta er einungis ykkur fyrir
beztu, Paar. Þið verðið mun ör-
uggari, ef þig siglið einir“, svar-
aði Mitchell skipstjóri og reyndi
að koma fyrir hann vitinu,
„Þú getur ekki sleppt okkur
úr festum án okkar samþykkis".
Paar sat fastur við sinn keip.
„Eða öllu heldur — þú tekur
okkur um borð í langbátinn, og
þar með er allur vandinn leyst-
ur. Þá getur báturinn haldið
réttri stefnu".
Svipurinn á andliti skipstjór-
ans sýndi ljóslega hve hann tók
sér þetta nærri. „Því miður,
Paar, en ég get ekki, samvizku
minnar vegna, stofnað lífi bæði
okkar og ykkar þannig í beinan
voða, Þú hlýtur að sjá það, að
hver þessara þriggja báta um
sig, er þegar pfferrndur. Þú ert
reyndur maður í siglingum, og
þinn bátur er traustarj pg fer
betur í sjó en langbáturinn. Ef
við siglum samtengdír, eips pg
við höfum gert, er þar með Úti-
lokað að við náum ákvörðunar-
stað. Ef við siglum lausir, eru
að minnsta kosti nokkrar líkur
fyrir því. Við skulum því taka
þann kostinn, sem skárri er. Nú
skiptum við jafnt með okkur
vistum og vatni, leysum okkur
úr festum og setjum upp segl“.
„f öllum guðanna bænum,
sýndu að þú sért karlmenni,
Paar“, varð fyrsta stýrimanni að
orði.
Varir Paars titruðu. Hann tók
við sínum hluta af vistunum,
sem Mitchell skipstjóri rétti yfir
i bátinn til hans. Þegar bátarnir
tóku að fjarlægjast hvor ann-
an, bað annar stýrimaður þess
enn, að þeir yrðu tengdir fest-
um sem áður, en bilið lengdist
óðum og innan stundar voru þeir
komnir úr kallfæri. Um hádegið
var bátur annars stýrimanns
horfinn sjónum hinna.
Um kvöldið tókst þeim í bát
Mitchells skipstjóra að handsama
hafsúlu. Allar vistabirgðirnar
um borð voru þá: þrír fjórðu-
hlutar af flesksíðu, slatti af rús-
ínum, hálf karfa af kexi og kex-
molum, þrjár dósir af niðursoðn-
um ostrum og um sextíu lítrar
af vatni. Skipstjóri hlutaði sund-
ur súluna og skipti á milli báts-
verja, innyflum og öllu.
Siglingarhraðinn hafði aukizt
mjög eftir að þeir komu inn á
staðvindasvæðið. En nú brá svo
við að veiðigæfan brást Joe
portúgalska, og gilti einu hvort
heldur hann beitti hvítum dul-
um eða rauðum á öngla sína;
hann beitti jafnvel glóandi beltis-
sylgju, og kom allt í sama stað
niður. Stöðugt reyndist erfiðara
að halda bátnum í horfi, og Mit-
chell skipstjóri reit í dagbók
sína: „Bátsverjar gerast mátt-
farnir og syfjaðir".
Á tuttugasta degi las Sam
Fergusson úr bænabók sinni,
bæði morguns og kvölds og jafn-
vel þeir af bátsverjum, sem
hrjúfastir voru í framkomu og
kaldlyndastir, . tóku ofan og
hlýddu lestrinum með lotningu.
Eftir það las Sam Fergusson bæn
kvölds og morguns.
Stpfminn herti með degi
hverjum og §jó þyngdi að sama
skapi, Á tuftuggsta pg Öðrum
degi var komið ofgarpk og þýS-
ingarlaust að reyna að halda
réttri stefnu; það var nógu erfitt
að verja bátinn áföllum. Mit-
chell sat sjláfur undir stýri og
sneið fjallháar öldurnar, en sæ-
drifið rauk um bátsverja, sem
urðu að sitja, aumir og sárir,
hver á sinni þóftu, og gátu ekki
hreyft sig neitt sér til hvíldar.
Peter Schmidt frá Amsterdam
hafði fengið opna gratrarígerð í
mjöðm, og Anatona Passaic frá
Góðvonarhöfða var lítt betur
farinn. Tveir menn jusu bátinn
jafnt og þétt.
Eftir tvo sólarhringa tók nokk-
Uð ap draga úr storminum.
Nokkrir fjlugfiskar lentu um borð
í bátnum pg voru etnir hráir
samstundis. Að morgni sunnu-
dagsins söng Sam Fergussoi}
messu, en var svo máttfajdnn,
að hann varð að taka sér lang-
ar hvíldar öðru hverju, og hafði
ekki lokið messunni fyrr en und-
ir hádegi.
Þann dag sá fyrst til sólar eft-
ir að hvessa tók fyrir alvöru.
Mitchell skipstjóri tók upp sext-
VIKAN 51.—52. tbL —