Vikan - 01.07.1965, Blaðsíða 15

Af ótta við loftárósir á Reykjavík
eru verðmætustu handrit Þjóðskjala-
safnsins og Landsbókasafnsins flutt
úr bænum.
Esja er send til Petsamo í Finn-
landi til að sækja íslendinga, sem
dvalizt hafa á Norðurlöndum. Hún
kemur til Reykjavíkur í október
1940, og verða margir fagnaðar-
fundir við heimkomuna. Nokkrir far-
þeganna eru handteknir af Bretum
og fluttir til Bretlands þrátt fyrir
mótmæli íslenzkra stjórnarvalda.
Vorið eftir handtaka Bretar þrjá rit-
stjóra og blaðamenn Þjóðviljans og
hafa þá um hríð í haldi í Bretlandi.
Nokkrir fleiri íslendingar eru og
handteknir og fluttir utan. Yfirleitt
skapar hernámið mörg vandamál
og sum erfið viðfangs. Mörg hundr-
uð íslenzkra kvenna leggja lag sitt
við hina erlendu hermenn, og sum-
ar þeirra fara algerlega í hundana.
Þetta samband íslenzkra kvenna og
erlendra hermanna er kallað
„ástandið" í daglegu tali. Brátt
fara að fæðast „ástandsbörn", og
skipta þau mörgum hundruðum áð-
ur en lýkur. Hernámið kemur einn-
ig miklu róti á efnahagslíf þjóðar-
innar. Herinn ræðst ( mikla mann-
virkjagerð hér á landi, og þúsundir
íslandinga fá atvmnu við hana.
Þessi vinna er oftast kölluð Breta-
vinna, jafnt eftir að Bandaríkja-
menn koma til skjalanna, en sum-
ir fara þó þá að tala um Kana-
vinnu. Atvinnuleysið í landinu
hverfur eins og dögg fyrir sólu, en
allt verðlag hækkar. Fólk utan af
landsbyggðinni streymir til Suð-
vesturlands, þar sem Bretavinnan
er mest, og margt af því flyzt alfar-
ið. íbúum Reykjavíkur fjölgar ört,
og húsnæðisvandræði verða gífur-
leg og húsaleiga snarhækkar. Og
margt af hinu aðflutta fólki tekur
sér bústaði í lélegum skúrum og
hermannabröggum. Heil hverfi af
bröggum „kampar", rísa upp í höf-
uðborginni, og þar er búið löngu
eftir að stríðinu er lokið. Fólkið í
braggahverfunum býr við frum-
stæðustu lífsskilyrði, margir eru
braggarnir hrörlegir og óþrifaleg-
ir, og götuslóðarnir milli þeirra
verða að forarvilpum í rigningum.
En það er líka byggt mikið af betri
húsum í Reykjavík. Bærinn teygir
ört úr sér, suður alla Mela og aust-
ur eftir öllum holtum .Og þægind-
in aukast hjó möraum .Á stríðsár-
unum er unnið að hitaveitu Reykja-
víkur og í ársbyrjun 1945 er henni
að mestu lokið. Helgi Sigurðsson
verkfræðingur verður fyrsti hita-
veitustjóri Reykjavíkur.
Hinn 7. júlí 1941 taka Banda-
ríkjamenn að sér hervernd íslands,
og þann dag stígur bandarískt her-
lið á land í Reykjavík. Þetta skeður
samkvæmt sérstökum samningi rík-
isstjórnar islands og Bandaríkja-
stjórnar, sem er samþykktur með
yfirgnæfandi meirihluta á Alþingi.
Nokkurt brezkt herlið, einkum sjó-
her, dvelst þó áfram hér á landi
til stríðsloka. Nokkurt norskt herlið
er einnig hér á landi í stríðinu, og
Framhald á bls. 29.
Þórbergur Þórðarson verður frumherji
nýs stíls í ísl. bókmenntum. „Bréf til
Láru“ fær hnjóð og lof og um þá bók
er rifist mikið í blöðum og á manna-
mótum.
Jóhannes Jósefsson, hugsjónamaður af
aldamótakynslóðinni, glímukappi og
einvígishetja, vann stórvirki, þegar
hann byggði Hótel Borg 1930.
íslenzkir afreksmenn
á þessari öld
Gunnar Huseby, kúluvarpari, tvívegis
Evrópumeista.ri í kúluvarpi á þeim
tíma er afrek í frjálsum íþróttum náðu
öldutoppinum.
Friðrik Ólafsson, stórmeistari í skák,
hefur borið hróður íslands vítt um
lönd.
ísland hefur eignast
marga og merka af-
reksmenn á þessari
öld, og um þá mætti
skrifa margar bækur.
VIKAN birtir hér að-
eins til minnis, mynd-
ir fimm samtíðar-
manna, sem allir eru í
þessum flokki, þótt ó-
líkir séu. Þeir eru vald-
ir af handahófi, en ekki
vegna þess að þeir séu
endilega mestir. Allir
hinir eru beðnir vel-
virðingar á plássleys-
inu.
Jóhannes Kjarval, ókrýndur kon-
ungur íslenzkra myndlistarmanna;
maðurinn sem kenndi þjóðinni að sjá
fegurðina í því, sem áður var talið
Ijótt.