Vikan - 26.10.1967, Blaðsíða 18

ALVARAI
OG GAMAN
LEIKLISTAR-
HELGA
SJEMUNDSSON
Efalaust sækja íslendingar leik-
hús betur en nokkur önnur menn-
ingarþjóð samkvæmt höfðatölu-
reglunni alkunnu. Leiklist var fyrr-
um tómstundaiðja ó landi hér. Nú
star*a í höfuðborginni tvö leikhús
með ólitlegum hópi fastráðinna leik-
ara, en auk þess kemur útvarpið
mjög við sögu leiklistarinnar. Og
íslendingar kunna sannarlega að
meta leiklistina. Hins vegar gegnir
um hana svipuðu máli og bók-
menntirnar, greinargerð um verk-
efni og sýningar leikhúsanna segir
ekki allt fremur en sams konar
upplýsingar um bækur og eintaka-
fjölda. íslenzk leiklist er mikið fagn-
aðarefni, en eigi að síður mun
ástæða að (huga viðhorf hennar
og þróun. Mig langar að leggja
nokkur orð í þann belg, þó að ég
sé hvorki sérfróður um leikrit né
leiklist.
Til hvers förum við í leikhús?
Flestir munu leita þangað í þeim
erindagerðum að verða sér annars
vegar úti um alvöru menntandi list-
ar og hins vegar gaman þess að
lengja lífið hressandi hlátri. Gefst
kostur þessa eins og skyldi?
íslenzku leikhúsin afla sér tvenns
konar verkefna. Annars vegar eru
frumsamin (slenzk leikrit, hins veg-
ar þýdd.
Allmikið fer fyrir alvörunni ( ís-
lenzkri leikritagerð. Samt mun hún
sú bókmenntagrein, sem enn telst
á lægstu stigi hérlendis. Ungir höf-
undar velja sér hana þó að við-
fangsefni með nokkrum árangri.
Mikils virði eru og tilraunir Ha11-
dórs Laxness á því sviði, enda þótt
þær hafi ekki orðið honum til frægð-
ar í líkingu við sagnaskáldskapinn
heima eða erlendis. Viðleitni (s-
lenzkra leikritahöfunda dæmist virð-
ingarverð, og við getum vafalaust
gert okkur von um listræn og áhrifa-
rík leikrit, þegar nauðsynlegt sam-
starf kemst á með leikritahöfundun-
um og leikstjórum og leikurum, en
f þvf efni sýnist Leikfélag Reykja-
v(kur hafa forustu umfram þjóð-
leikhúsið. Ráðamenn leikfélagsins
virðast hugkvæmari og djarfari í
verkefnavali og vinnubrögðum en
húsbændurnir f „musteri (slenzkrar
tungu" við Hverfisgötu. Samt er
skylt að játa, að bæði leikhúsin
ætla sér ærinn hlut um verkefni og
gera margt stórvel.
Helzt gegnir furðu, hvað val
gamalla íslenzkra leikrita er ein-
hæft einkum í þjóðleikhúsinu, en
möguleikar þess eru vitaskuld fleiri
og meiri en leikfélagsins. Þessu til
áréttingar minni ég á þá tvo ís-
lendinga, sem mestum árangri hafa
náð ( leikritagerð hingað til, Guð-
mund Kamban og Jóhann Sigur-
jónsson. Enn eru sum leikrit Kamb-
ans óþýdd á íslenzku og hafa þar
af leiðandi aldrei sézt á íslenzku
leiksviði. Það er naumast vansa-
laust. Undrunarefni er og, að Njálu-
leikrit Jóhanns Sigurjónssonar,
Mörður Valgarðsson, skuli ekki hafa
verið flutt í þjóðleikhúsinu. Það er
raunar umdeilanlegt, þar eð leikrit-
ið stendur í skugga annars lista-
verks. Njála gleymist íslendingum
ekki, og hún er Jóhanni Sigurjóns-
syni erfiður samanburður, þegar
íslenzkir lesendur eða áhorfendur
skulu um dæma. Þó leikur ekki á
tveim tungum, að þetta sé harla
athyglisvert leikrit. Sumt í listrænum
boðskap þess, mun fegursti skáld-
skapur þessa hugkvæma og smekk-
vísa höfundar. Jóhanni var leikrit-
ið mjög kært, og batt hann við
það miklar frægðarvonir. Myndi
ekki hæfa að sýna íslendingum
Mörð Valgarðsson við tækifæri (
stað þess að láta við það sitja
að endurtaka Fjalla-Eyvind og
Galdra-Loft eins og þau séu einu
leikrit Jóhanns Sigurjónssonar? Slíkt
er ótvíræð skylda þjóðleikhússins,
því að leikfélagið getur ekki flutt
leikrit þetta, meðan það starfar (
Iðnó.
Nógu ætti að vera af að taka,
þegar um erlend leikrit er að ræða.
Þó er val þeirra islenzku leikhús-
unum nokkurt vandamál. Mörg
frægustu og snjöllustu leikrit heims-
bókmenntanna komast ekki á fram
færi við íslendinga. Stafar það mjög
af því, að þýðingarnar misheopn-
ast iðulega. Raunar teljast sumar
leikritaþýðingar seinni tíma góðir
bókmenntaviðburðir, og hef ég þá
sér f lagi í huga hlut Helga Hálfdan-
arsonar og Árna Guðnasonar, en
slíkt eru undantekningar. Er t. d.
óafsakanlegt margt það, sem þjóð-
leikhúsið leyfir sér að bjóða upp
á sem leikritaþýðirgar. Það rís bág-
lega undir kenninafninu „musteri
fslenzkrar tungu".
Þetta er að sumu leyti sök leik-
dómaranna. Þeir una vondum þýð-
ingum oft og tíðum þegjandi, enda
ferst þeim ekki að láta mikið að
sér kveða. Þeir gerast sjálfir ærið
sekir um slæmar leikritaþýðingar,
sem bera smekk þeirra og dóm-
hæfni ömurlegt vitni. Ur þessu ó-
fremdarástandi verður að bæta með
því að borga þýðingar mun betur
en nú tíðkast og gera axaskafta-
smiðina atvinnulausa.
18 VIKAN «■tbl-