Vikan - 07.02.1985, Blaðsíða 34

15 Vísindi fyrir almenning
Harry Bökstedt
Einkaréttur á íslandi: Vikan
Læknarnir lugu
fyrirEzra Pound
Stuttu eftir seinni heimsstyrj-
öldina var bandaríski rithöfund-
urinn Ezra Pound ákærður fyrir
landráð en komst hjá dómi vegna
þess að geðlæknar sögðu hann
ekki heilan á geðsmunum. Nú hef-
ur komið á daginn að þessi um-
sögn var röng en með ráðum gerð.
Ezra Pound var úrskurðaður til
dvalar á geðsjúkrahúsi og þar var
hann í nær þrettán ár og liföi nokk-
urn veginn eölilegu lífi.
Pound þóttist vera geðveikur og
læknar, sem voru honum velvilj-
aðir, gáfu ósanna yfirlýsingu um
að hann væri ekki sjálfráður gerða
sinna og þyrfti að vistast á geð-
veikrahæli.
Pound dvaldi og „var til
lækninga” á St. Elisabeth-spítal-
anum í Washington og það er ein-
mitt læknir þar, E. Fuller Torrey,
sem heldur því fram að vottorðið
um geðheilsu skáldsins hafi veriö
uppspuni. Hann fékk loks í fyrra
aðgang aö læknaskýrslum um
Pound eftir að hafa reynt til þess
án árangurs árum saman. Hann
heldur því fram eftir athugun á
þeim og eftir viðtöl við lækna sem
störfuðu við spítalann þegar
Pound var þar að myndin sem
flestir bókmenntafræðingar og
ævisöguritarar hafa dregið upp af
Pound sé mjög villandi.
Skoðanir Ezra Pound
Ezra Pound hefur valdið
mörgum bókelskum manninum
hugarangri. Hann var vinur stór-
skáldsins T.S. Elliots og raunar
fleiri frægra rithöfunda en
skoðanir hans voru vægast sagt
undarlegar. Árið 1924 fór hann til
Italíu og varð tryggur liðsmaður í
fasistahreyfingu Mussolinis. Nas-
isminn og fasisminn fundu góðan
hljómgrunn í Pound því hann hat-
aði gyðinga fyrir. Þegar seinni
heimsstyrjöldin braust út tók
hann að eigin frumkvæði að ann-
ast áróöursþætti á ensku í út-
varpinu í Róm. Hann jós lofi á öx-
ulveldin og skammaði Roosevelt
og Churchill. Jafnvel eftir að
Japanar réðust á Perluhöfn á
Hawaii hélt hann þessu áfram og
þetta olli því að bandarískur dóm-
stóll dæmdi hann fyrir landráð að
honum fjarstöddum.
Eftir stríð var hann handtekinn
af bandaríska hemum og settur í
gæslu í herbúðum rétt við borgina
Pisa. Þar var hann reyndar fyrst
hafður í búri úti, nánast undir
beru lofti. Hann sætti geðrannsókn
hjá þrem herlæknum sem ekki
þóttust finna nein merki and-
legrar truflunar hjá honum.
1 nóvember 1945 var hann
færður til Washington og kærður
fyrir landráð. Ákæran var í 19
liðum. Að sögn Torrey reyndi
hann fyrst að bera við málfrelsi
sér til vamar. Ef til vill varð hann
hræddur er hann frétti af dómum í
málum stríðsglæpamanna annars
staðar: Quisling var tekinn af lífi í
Noregi, Laval drepinn í Frakk-
landi og Niimberg-réttarhöldin
voru að hefjast. Síöast en ekki síst
var William Joyce, sem kallaður
var „Ho-Ho lávarður”, dæmdur til
dauöa fyrir að taka þátt í stríðsút-
varpi Þjóðverja! Þetta kann að
hafa leitt til þess að Pound skipti
um vamaraðferð. Verjandi hans
hélt því nú fram að honum væri
ekki sjálfrátt og fór fram á geð-
rannsókn. Fallist var á tilmæli
hans.
Dr. Winfred Overholser, yfir-
læknir við hið virta St. Elisabeth-
sjúkrahús, var skipaður yfir-
maður rannsóknarinnar á Pound.
Stuttu seinna var hann valinn for-
maöur félags bandarískra geö-
lækna. 1 desember lögðu lækn-
amir fram skýrslú um geðheilsu
Ezra Pound og lokaniðurstaöa
hennar var að hann gæti ekki
talist ábyrgur gerða sinna sökum
geðveiki og þyrfti á meðferð á
spítala að halda.
„Hreinn uppspuni"
Fuller Torrey heldur því fram
að þetta hafi verið einskær tilbún-
ingur í því skyni að koma Pound
hjá refsingu. Mest af því sem
læknamir lögðu til grundvaUar
áliti sínu er glatað. Áð sögn dr.
Dalmau var það Overholser sjálf-
ur sem eyðilagði gögnin. Þau gögn
sem finnast benda til að það hafi
verið Overholser sem fékk hina
læknana til þess að fallast á að
segja Pound geðveikan. Geðlækn-
ar verjandans höfðu í fyrstu
atrennu ekkert fundið sem benti
til geðtruflunar hjá. skáldinu. Á
næsta fundi þeirra með honum
kom hins vegar ekki eitt einasta
orð af viti upp úr honum. Torrey
telur að Pound hafi gert sér þetta
upp allt saman. Skýrsla
læknanefndarinnar um Ezra
Pound var tekin góö og gUd af rétt-
inum og enginn hinna þriggja her-
lækna, sem áður höföu átt við
hann, var kaUaður fyrir dóm til
vitnisburðar.
Niðurstaðan var að Ezra Pound
var lagður á geðspítalann þar sem
hann eyddi næstu tólf árunum og
hálfu ári betur. Enginn þeirra 40
lækna sem stunduðu hann þar
minntist nokkm sinni á geðtrufl-
anir hjá þessum sjúklingi sínum.
Sjö þeirra, sem enn eru á lífi, hafa
sagt við Torrey að þeir hafi taUð
skáldið fullkomlega heUbrigöan
mann!
Hann naut engrar sérstakrar
meðferðar á spítalanum en fékk
þann tíma sem hann þurfti tU
eigin sýslu. Hann skrifaði þrjár
bækur sem gefnar voru út, þar á
meðal þýðingu á ritum Konfúsíus-
ar úr kínversku, og kom á fram-
færi á annað hundrað greinum um
ýmis efni (auk margra nafnlausra
sem flestar voru um kynþátta-
mál). Líf hans var viðburðaríkt.
Hann tók oftast á annan tug bóka
að láni vikulega og bauð tU sín
gestum. TU hans streymdu gamlir
og nýir vinir og engar hömlur voru
á heimsóknum kvenna — hvenær
sem var sólarhringsins.
Undir verndarvæng
læknisins
Dr. Overholser gætti þessa ein-
stæða sjúklings vel og bauð honum
reyndar annað veifið í mat heim
tU sín. Þegar landráðaákæran á
hendur Pound var dregin tíl baka
1958 sá hann tU þess að skáldið gat
yfirgefið sjúkrahúsið strax. (Hann
fór tU Italíu og dó þar 1972.) Fyrir
dómstólunum sagði hann á hinn
bóginn að Pound væri of veikur tU
þess að þola réttarhöld og að hann
þjáðist af ólæknandi sinnisveiki.
Torrey segir að læknirinn hafi
vitað að þetta var ósatt. Hann sór
rangan eið. Þetta er staðfest af
starfsbróður Overholser sem seg-
ir líka að hann mundi hafa gert
þetta sjálfur. Þá á hann við að
hann hefði svarið rangan eið tU að
bjarga hinum mikla listamanni
Ezra Pound.
Það var einungis vegna bók-
menntalegra verðleika Pounds að
læknamir björguðu honum, segir
Torrey. Hann spyr hvort þeir
hefðu gert þaö sama ef hann hefði
ekki verið svona mikið skáld, ef
hann hefði ekki verið hvítur mað-
ur af engilsaxneskum uppruna, ef
hann hefði ekki verið kristinn
maður. Að dómi Torreys er ÖU
þessi saga dæmi um afskræmingu
á réttarfari, dæmi um það hvemig
sáUæknar geti misnotað þekkingu
sina fyrir dómstólum og notfært
sér vald þekkingarinnar til þess
að hafa áhrif að geðþótta. Hann
viU að það sé ævinlega víst að
dómstólamir en ekki einhverjir
aðvífandi læknar kveði á um það
hvort einhver sakbomingur skuU
njóta mUdi vegna ytri aðstæðna.
34 Vlfcan b.tbl.