Vikan - 18.09.1986, Page 18

Skiptar skoðanir
KJARNORKUVOPN
jarnorkuslysið, sem varð í kjarnorkuverinu í Chernobyl á
síðastliðnu vori, virðist hafa vakið marga til umhugsunar
imi kjamorku og þá vá sem af henni getur stafað.
Á sama tíma hefur hugmyndinni um kjarnorkuvopnalaus
Norðurlönd skotið upp enn á ný, nú síðast á fundi utan-
ríkisráðherra Norðurlandanna sem haldinn var í Kaup-
mannahöfn að áliðnu sumri. Það sama var uppi á teningnum
á fundi vest-norrænu þingmannanefndarinnar sem fundaði á Selfossi
ekki alls fyrir löngu. Sem endranær voru menn ekki á eitt sátt-
ir.
Vikan fékk þau Matthías Á. Mathiesen ráðherra og Guðrúnu Agn-
arsdóttur alþingismann til að svara eftirfarandi spurningum.
a) Ert þú hlynnt(ur) eða andvíg(ur) hugmyndinni um kjarnorkuvopna-
laus Norðurlönd?
b) Ert þú hlynnt(ur) nýtingu kjarnorku í friðsamlegum tilgangi?
Auk þess fengum við þrjá aðila aðra til að láta í ljós álit á þessu máli.
Guðrún Agnarsdóttir
alþingismaður:
Kjarnorkuvopn,
taflmenn dauðans
Ég er tvímælalaust hlynnt hugmyndinni um
kjamorkuvopnalaust svæði á Norðurlöndum og
lít á hana sem eina af mörgum leiðum sem reyna
þarf til að draga úr vígbúnaði og spennu milli stór-
veldanna. Frumkvæði annarra þjóða til að þrýsta
á stórveldin og gefa fordæmi um afvopnun er mjög
mikilvægt og skiptir hver þjóð máli í þeim efnum.
Norðurlöndin njóta virðingar á alþjóðavett-
vangi sem hópur náskyldra velferðarríkja og
brautryðjenda á mörgum sviðum. Við eigum sam-
eiginlega sögu, svipuð viðhorf og menningu og
ætti því að reynast auðveldara að ná samstöðu
um mál en mörgum öðrum þjóðum. Ibúar Norður-
landanna eru að verða sífellt betur meðvitaðir um
varhugaverða stöðu sína í heimi kjamorkunnar
og mikil umræða hefur orðið um afvopnunar- og
friðarmál á síðastliðnum árum. Hún hefur meðal
annars leitt til þess að skoðanakannanir meðal
fólks á Norðurlöndum hafa lýst eindreginni and-
stöðu gegn kjarnorkuvopnum og vaxandi fylgi við
hugmyndir um kjamorkuvopnalaus svæði. Þannig
voru 86% íslendinga fylgjandi slíkum hugmyndum
í skoðanakönnun Ólafs Þ. Harðarsonar sem gerð
var sumarið 1983.
Ekkert Norðurlandanna hefur nú kjarnorku-
vopn á yfirráðasvæði sínu og öll löndin hafa með
aðild að samningnum um að dreifa ekki kjarnorku-
vopnum (Non-Proliferation Treaty) skuldbundið
sig til þess að taka ekki við né framleiða slík vopn.
Yfirlýsing um að Norðurlönd séu og verði kjarn-
orkuvopnalaust svæði er því ekki annað en stað-
festing á ríkjandi ástandi. Hugmyndir um slíkt
svæði á Norðurlöndum eiga miklu fylgi að fagna
meðal stjómmálamanna jafnt og almennings á
Norðurlöndum eins og komið hefur í ljós á tveim-
ur fundum sem haldnir hafa verið um málið í
Danmörku af þingmönnum á Norðurlöndunum.
Samþykkt og úrvinnsla slíkra hugmynda krefst
að sjálfsögðu umræðna og nánari tillögugerðar þar
sem tekið er tillit til þess hvernig skilgreina skuli
kjamorkuvopn, yfirráðasvæði, einkum ii.örk slíkra
svæða, hvernig eftirliti þeirra skuli háttað og svo
framvegis. Síkt eru óhjákvæmileg en yfirstíganleg
umræðu- og samningsatriði.
Andstæðingar hugmyndarinnar hérlendis hafa
kosið að útiloka sig frá umræðum um málið með
því að hengja sig í ákveðna túlkun á sögulegri
samþykkt Alþingis um stefnu Islendinga í af-
vopnunarmálum sem gerð var vorið 1983. Þeir telja
útilokað að ræða slíka hugmynd nema um fyrir-
íram skilgreint, víðfeðmt svæði í Norður-Evrópu
sé að ræða. Það þykir mér einstrengingsleg þröng-
sýni. Einnig bera þeir því við, með vaxandi
vígbúnaðaruppbyggingu á norðurslóð í huga, að
Norðurlönd megi ekki afsala sér möguleikanum á
því að hóta með kjarnorkuvopnum ef til átaka
kæmi. Þessi rök eru haldlítil. Staðsetning kjarn-
orkuvopna skiptir ekki máli vegna þess að til eru
langdræg vopn sem geta náð sama marki og þau
sem nær standa og styttra komast. Hótun um notk-
un slíkra vopna er marklítil vegna þess að sá se~
skýtur kjamorkusprengju að öðrum hittir um leið
sjálfan sig, slík eru mengunar- og veðurfarsleg
áhrif kjarnorkusprengju. Þessi áhrif eru þeim mun
meiri sem sprengjumar eru stærri og fleiri og fáir
trúa því að hægt sé að heyja takmarkað kjarnorku-
strið.
Kjamorkuvopn geta því ekki tryggt öryggi
Norðurlanda, þvert á móti, þau bjóða hættunni
heim. Norðurlöndin geta ekki látið leiðast in" '
valdatafl stórvelda sem nota kjarnorkuvopn fyrir
taflmenn en verða að sýna sameiginlegt frum
kvæði til að snúa þessari óheillaþróun við.
Reynsla mannsins af kjarnorku er ekki nema
46 ára gömul. Fyrsta notkun hennar var í hernað-
arskyni en síðar voru miklar vonir bundnar við
hana sem ódýran og ömggan orkugjafa. Þessar
vonir hafa ekki ræst. Slysin við Three-Mile-Island
í Bandaríkjunum og einkum í Chernobyl í Sovét-
ríkjunum eru þau stærstu sem við þekkjum og
hafa haft hörmulegar afleiðingar. Ótal fleiri,
smærri slys hafa þó orðið í þeim 500-600 kjarn-
orkuverum sem nú eru rekin víðsvegar um
heiminn. Langflest hafa orðið vegna mannlegra
mistaka og vanþekking og frekari mistök hafa síð-
an aukið umsvif þeirra og afleiðingar. Áhrif slíkra
slysa em bæði viðtæk og dýrkeypt og oft ófyrirsjá-
anleg eins og nýleg dæmi sanna. Geislavirk
mengun vegna slysa og geislavirkur úrgangur úr
kjamorkuverum eykur á geislavirkni umhverfisins
alls þannig að sú viðmiðun, sem þaðan er fengin,
hækkar stöðugt og hefur áhrif til að draga úr
mati okkar á hættu þeirra slysa sem verða. Þó er
alvarlegri sú geislavirkni sem smýgur smám saman
inn í lífríki jarðar og veldur aukinni tíðni krabba-
meina og getur líka haft óafturkræf áhrif á
kynfrumur og þannig valdið bæði vansköpun af-
kvæma og ófyrirsjáanlegum breytingum á kyn-
stofnum.
Mjög erfitt er að ráðstafa geislavirkum úrgangi
kjamorkuvera á öruggan hátt. Geislavirkni hans
er svo langvinn og engar umbúðir þekktar sem
standast tönn tímans og náttúruaflanna. Slíkur
úrgangur hefur verið notaður sem hráefni í kjarn-
orkusprengjur og býður tilvist kjarnorkuvera
þannig stöðugt upp á eftirsóknarvert hráefni fyrir
slík vopn. Mannkynið á margar leiðir ókannaðar
í leit sinni að nýjum orkugjöfum, bæði frá náttúru-
öflunum og líka í kjama frumeindarinnar. Við
hljótum að leita að og sætta okkur við hættu-
minni orkugjafa en kjarnorkuna. Hún er að mínu
mati of vandmeðfarin til að geta talist viðunandi
orkugjafi.
Matthías Á.
Mathiesen
utanríkisráðherra:
K arnavopn hafa
h utverki að gegna
Ég hef lagt áherslu á eftirfarandi atriði í umræð-
unni um Norðurlönd sem kjarnavopnalaust svæði:
Öll ríki Norðurlanda hafa verið og eru án slíkra
vopna. Þau kjósa eindregið að vera það áfram.
Sérstök yfirlýsing um þessa staðreynd þjónaði því
einkum tvenns konar tilgangi.
(1) Hún fæli í sér boð til hugsanlegs árásaraðila
þess efnis að Norðurlönd myndu ekki undir neinum
kringumstæðum grípa til kjarnavopna.
(2) Hún miðaði væntanlega einnig að því að hugs-
anlegir árásaraðilar lýstu því yfir að virða kjarna-
vopnalaust svæði undir öllum kringumstæðum.
I þessu sambandi er nauðsynlegt að hafa hug-
fast að ríki Norðurlanda haga öryggis-_ og varnar-
málum sínum með mismunandi hætti. Islendingar,
Norðmenn og Danir eru í Atlantshafsbandalaginu,
svo sem kunnugt er, og gæta sameiginlegrar varn-
arstefnu þess. Sú varnarstefna hefur tryggt frið í
okkar heimshluta allt frá stofnun bandalagsins
1949.