Vikan - 01.01.1987, Blaðsíða 33

Fyrsta útgáfa fálkaorðunnar, fyrir 1926. Stor-
krossriddari með stjörnu í miðið, sitt hvorum
megin við hann er fram- og bakhlið riddara og
í stórmeistarkeðju konungs hangir stórriddari.
En áður en Óskari er gefið orðið er ekki
úr vegi að hyggja lítillega að forsögu þess að
faðir Óskars, Kjartan Ásmundsson, hóf smíði
hennar hér á landi árið 1935.
Sér fyrir íslendinga
Það var í ársbyrjun 1829 að hið danska
Rentukammer lagði hið allra náðarsamlegast
til við Hinrik 6. Danakonung að gerður yrði
heiðurspeningur fyrir framúrskarandi íslend-
inga á sviði landbúnaðar, sjávarútvegs og
fleira, samkvæmt tillögum frá yfírvöldum á
Íslandi er bentu á þessa dugnaðarforka. Kon-
ungur samþykkti tillöguna með smávægileg-
um breytingum og leyfði jafnvel að letrið yrði
á íslensku, „enda myndi hún verða þeim enn
kærkomnari, sem henni yrði úthlutað.“
Ekki var það þó fyrr en í árslok 1832 að
fundinn hafði verið peningur sem allir gátu
verið sáttir við. Var hann úr gulli, með hliðar-
mynd konungs og nafni hans á framhliðinni
og í laufkransi á bakhliðinni stóð: „Ærulaun
iðju ok hygginda til eflingar almennra heilla“,
sem prófessor Finnur Magnússon hafði samið
riddari, stórriddari með stjörnu og stórkross-
riddari (meö stjörnu).
heimsóttur til spjalls á vinnustofu sína við
Aðalstrætið. Á daginn kom, sern grunað var,
hann reyndist viðræðugóður með afbrigðum
og reiddi fram ógrynni fróðleiks um sögu og
gerð hinnar íslensku fálkaorðu.
og lagt til. Nafn viðtakanda var slegið í rönd-
ina og hékk peningurinn í rauðu bandi með
hvítum krossi. Þann 27. apríl ári seinna var
síðan fímm fyrstu Islendingunum veitt þessi
orða.
En orða þessi var dönsk þótt letur hennar
væri á islensku. Við fullveldi íslands 1918
þótti þáverandi Danakonungi, Kristjáni 10.,
ekki lengur tilhlýðilegt að launa íslendingum
föðurlandsdáðir með dönskum orðum og fyr-
irskipaði því gerð nýrrar orðu, „verðlauna-
skjöld hans hátignar Christians konungs hins
tíunda“, þann 17. apríl 1920. Peningur þessi
var úr silfri, með mynd konungs og letrinu
CHRISTIANIUS X REX ISLANDIÆ á for-
hlið en nafni viðtakanda inni i eikarlaufa-
kransi á bakhlið og skyldi hann berast framar
öllum öðrum orðum á brjósti viðtakanda í
dökkbláu bandi.
í íslandsheimsókn sinni sumarið 1921 gekk
svo konungur skrefi lengra og fyrirskipaði 17.
apríl frumgerð fálkaorðunnar núverandi
vegna þarfa hinnar nýju heimastjórnar fyrir
sérstök heiðursmerki og hlaut hún nafnið „hin
konunglega íslenska fálkaorða“.
Orðuna mátti veita jafnt íslendingum sem
útlendingum og það sem meira var - jafnvel
konum - öfugt við dönsku Dannebrogsorð-
urnar sem voru ekki veittar konum fyrr en
þrjátíu árum seinna. Orðan var veitt af kon-
ungi og fimm manna ráði fyrir vel unnin verk
fyrir ísland, í þremur stigum: riddara, stór-
riddara og stórkrossriddara.
Hönnunin var í höndum Hans nokkurs
Tegnars, hönnuðar hjá Bing og Grondahl
postulínsverksmiðjunum, en smíðin hjá „ord-
ensjuveler" A. Michelsen í Kaupmannahöfn.
Sjá má af myndunum að þessar fyrstu orður
voru með kórónu ofan á en öllu erfiðara
gæti reynst að greina innsigli konungs á bak-
hliðinni, inni í áletruninni „fyrsti desember
1918“, fullveldisdagurinn.
Konungur, sem var orðumeistari, gat við
sérstök tækifæri borið stórriddarakross sinn í
sérstakri stórmeistarakeðju sem samanstóð
af merki fálkans og innsigli konungs, tuttugu
og fimm af hvoru.
15. júní var svo einu stigi bætt við fálkaorð-
una, stórriddara með stjörnu, á milli stórridd-
ara og stórkrossriddara, og náðu stigin þar
með sinni núverandi tölu, urðu fjögur, auk
stórmeistarakeðjunnar.
Og þannig hélst fálkaorðan allt til stofnun-
ar lýðveldisins. í tilefni alþingishátíðarinnar
1930 voru gerð sérstök heiðursmerki til handa
þáverandi alþingismönnum og viðstöddum
fulltrúum annarra landa. Verða þeim ekki
gerð frekari skil hér en sérstöku merki, „heið-
ursmerki vegna endurreisnar lýðveldisins“,
verður komið betur að síðar í greininni.
Nýtt lýðveldi - Breyttar orður
Við stofnun lýðveldisins 1944 var „konung-
lega“ strokað út úr nafninu og hefur það síðan
verið „hin íslenska fálkaorða“. Útlitinu var
einnig breytt og kom lilja, teiknuð af Birni
Björnssyni, i stað kórónunnar að ofan, en
aftan á tók „seytjándi júní 1944“ við af inn-
1. TBL VIKAN 33