Vikan - 01.01.1987, Blaðsíða 18

Þjónusta við aldraða í heimahúsum
Hlutverk fjölskyldna
í undanförnum þáttum hefur fyrst og fremst
verið greint frá fyrirkomulagi stofnanaþjón-
ustu við aldraða á íslandi, staðsetningu
öldrunarstofnana og vistunarþörf. Staðreynd-
in er þó sú að einungis lítill hluti aldraðra
flytur á öldrunarstofnun. Stærsti hópurinn
dvelst heima hjá sér. Þeir sem búa á heimilum
sínum þurfa í mörgum tilvikum einnig á marg-
víslegri aðstoð að halda. Sú aðstoð kemur
einkum úr tveimur áttum, frá fjölskyldum
annars vegar og utanaðkomandi aðilum hins
vegar. Á íslandi er þessi utanaðkomandi þjón-
usta við aldraða í höndum hins opinbera, fyrst
og fremst sveitarfélaga. Heimahjúkrunin er
þó á vegum ríkisins þar sem starfslið heilsu-
gæslustöðva annast þann þátt þjónustunnar.
Vitaskuld væri annað fyrirkomulag vel hugs-
anlegt, til dæmis einkarekstur.
Aðstoð hins opinbera
við aldraða
Aðstoð hins opinbera við aldraða getur
verið af ýmsu tagi, en í meginatriðum flokk-
ast hún þó í tvennt, annars vegar þjónustu
sem boðið er upp á utan heimilis, hins vegar
þjónustu sem veitt er á heimilum aldraðra.
Lítum fyrst á þjónustu utan heimilis. Dag-
vist þjónar meðal annars þeim gamalmennum
sem þurfa aðstoð að degi til þegar aðrir í fjöl-
skyldunni eru uppteknir við dagleg störf.
Félagsstarf aldraðra þjónar að hluta til
sama hlutverki. Tilgangur félagsstarfs eldri
borgara er þó fyrst og fremst að skapa öldruð-
um aðstöðu til að sinna ýmsum hugðarefnum
sínum og um leið að freista þess að rjúfa ein-
manaleikann sem ótrúlega margir aldraðir
frnna til.
Hvíldarinnlagnir eru ein tegund aðstoðar
sem sveitarfélög og/eða öldrunarstofnanir
geta veitt. Með því er átt við tímabundna
dvöl gamalmennis, oftast lasburða, á öldr-
unarstofnun til hvíldar fyrir maka og/eða
fjölskyldu sem annast daglega umönnun við-
komandi.
Þá getur þjónusta hins opinbera falist í að
útvega hentugar íbúðir þar sem tekið er tillit
til sérþarfa aldraðra, bæði hvað umhverfi,
hönnun og þjónustu snertir.
Þjónusta, sem veitt er heima hjá gamal-
mennum, getur verið af ýmsum toga, meðal
annars heimahjúkrun, heimsending matar,
aðstoð við þvotta og þrif, garðhirðing, snjó-
mokstur og ferðaþjónusta svo eitthvað sé
nefnt.
Opinber þjónusta, í þeirri mynd sem að
framan hefur verið lýst, þjónar tvennum til-
gangi, annars vegar að létta undir með þeim
fjölskyldum sem kjósa að annast aldraða ætt-
ingja sína, hins vegar gerir hún þeim öldruðu,
sem ekki eiga völ á aðstoð fjölskyldu, kleift
að lifa eðlilegu heimilislifi lengur en ella og
þannig er unnt að seinka eða jafnvel að kom-
ast hjá stofnanadvöl.
Þjónusta hins opinbera
við aldraða
Aðstoð við aldraða, sem búa heima, er veik-
asti hlekkurinn í þjónustukeðjunni við aldraða
á Islandi, flöskuháls sem meðal annars eykur
eftirspurn eftir stofnanavistun.
Öll sveitarfélög í þéttbýli bjóða öldruðum
upp á einhvers konar þjónustu, bæði innan
og utan heimilis. Sama gildir um einstaka
sveitarfélög í dreifbýli. Lausleg athugun hefur
leitt í ljós að rúmlega áttatíu af hundraði
fólks, eldra en 65 ára, býr í sveitarfélögum
þar sem völ er á heimilishjálp. Umfang þessar-
ar þjónustu er hins vegar mjög mismunandi.
Stundum er eingöngu um heimilishjálp að
ræða, það er aðstoð við heimilisstörf. Sum
sveitarfélög, sérstaklega hin fjölmennari,
bjóða hins vegar upp á mikla fjölbreytni, svo
Texti:
Dögg Pálsdóttir
lögfræðingur
sem heimsendingu matar, aðstoð við garð-
hirðu og snjómokstur, félagsstarf og dagvist
auk flutningsþjónustu. Raunar vex fjölbreytn-
in nú ár frá ári. Jafnframt fer sífjölgandi þeim
sveitarfélögum sem bjóða öldruðum þjónustu
af þessu tagi. Þáttur í þeirri þróun er án efa
ákvæði laga um málefni aldraðra varðandi
greiðsluþátttöku ríkissjóðs í heimaþjónustu.
Ör uppbygging heilsugæslustöðva úti á
landi á undanförnum áratug hefur tryggt að
heimahjúkrun er nær alls staðar í boði, þar
sem slíkrar þjónustu er þörf, hvort sem er í
dreifbýli eða þéttbýli.
Mikilvægi þjónustu
hins opinbera við aldraða
sem búa heima
Stuðningsmenn þjónustu við aldraða, sem
búa á heimilum sínum, halda því fram að
þjónusta af þessu tagi sé ódýr og komi í stað
stofnanaþjónustu, jafnframt geti hún frestað
stofnanavistun og jafnvel komið í stað henn-
ar. Rannsóknir hafa hins vegar sýnt að
þjónusta af þessu tagi verður viðbót fremur
en að hún komi í stað stofnanadvalar, nema
henni sé beint að þeim hópi aldraðra sem lík-
legast er að þurfi á stofnanavist að halda.
Þessari þjónustu þarf því að miðla markvisst.
Hlutverk fjölskyldunnar
í öldrunarþjónustu
Fjölskyldur veita enn sem fyrr mestan
stuðning við aldraða. Bandarískar athuganir
hafa leitt í ljós að aldraðir, sem lifa eðlilegu
heimilislífi, þiggja mesta hjálp frá fjölskyld-
unni, það er maka og/eða börnum. Jafnframt
hafa athuganir sýnt að dætur eru helsta hjálp-
arhella aldraðra mæðra sinna.
Viðamiklar athuganir á þessu efni hafa ekki
verið gerðar á íslandi. Hins vegar er engin
ástæða til að ætla að hlutverk fjölskyldu í
öldrunarþjónustunni sé minna á Islandi en í
öðrum löndum. Þvert á móti, fjölskylduað-
stoð er líklega meiri á íslandi en víða erlendis
vegna smæðar þjóðfélagsins og sterkra fjöl-
18 VIKAN 1. TBL