Vikan - 19.11.1987, Síða 35

í lifinu
Um heim allan hefur ljós ein-
att verið tákn hins góða - tákn
endurnýjunnarinnar. Auk hinn-
ar táknrænu merkingar var ljós
einnig notað til lækninga í
Egyptalandi til forna. Allt fram
yfir síðustu aldamót voru lituð
íjós notuð við lækningar á hin-
um ýmsu krankleikum. Því mið-
ur varð þessi aðferð skyndilega
að tískudellu, sem varð til þess
að bæði lærðir og leikir misstu
endanlega allan áhuga á henni.
Nýlega hefiir þó áhuginn vakn-
að aftur og niðurstöður rann-
sókna ýta enn frekar undir hann.
Heilbrigð skynsemi ein og sér
bendir til að ljós hafi lífræn og
sálræn áhrif á fólk. Fræðilegar
rannsóknir styrkja það álit. Út
frá því sjónarmiði hafa þróast
tvö rannsóknasvið sem beinast
sér í lagi að því að greina áhrifa-
mátt birtu. Má þar fýrst nefha
lækningamátt ljóss, en hins veg-
ar þau áhrif sem ljós hefiir á
mannlegar væntingar og sam-
skipti við aðra.
Arið 1903 sannaðist að ljós
getur læknað. Þá var Dananum
Niels R. Finsen veitt Nóbels-
verðlaunin fýrir brautryðjenda-
starf á sviði rannsókna á lækn-
ingamætti ljóss. Hann rannsak-
aði viðbrögð dýra við sólskini
og dró þá ályktun að jákvæð
áhrif ljóss væru þeim bráðnauð-
synleg til að halda fullri heilsu.
í ffamhaldi af ffumrannsókn-
um sínum notaði Finsen ljós til
meðhöndlunar á bólusótt. Hann
komst að því að ljós dró úr
myndun öra eftir útbrotin og að
það mátti einnig nota til lækn-
inga á berklasýkingu í húð, sem
þá var algeng.
Lækningarmáttur
Lækningamáttur ljóss átti eftir
að koma fram á enn dramatísk-
ari hátt öllu seinna. Um miðjan
fimmta áratug var hjúkrunar-
kona í Rockford í Englandi sem
rakst alls óvænt á lækningarað-
ferð sem síðan hefur bjargað lífi
margra kornabama. Ward,
hjúkrunarkona sem hafði um-
sjón með einni vöggustofunni,
hafði fasta trú á fersku lofti og
sól. Hún hafði fýrir venju að
taka komabömin út í sólbað
þeim til hressingar. Eitt þeirra
var með slæma gulu.
Algengust em gulueinkenni í
fyrirburðum. Flest nýfædd börn
hafa þau þó í einhverju mæli.
Ward hjúkmnarkona fékk
lækni til að athuga barnið. Hann
sá þá einkennilegan, gulan þrí-
hyming á maga barnsins. Nánari
athugun sýndi að þríhyrningur-
inn samsvaraði útlínum teppis
sem haft var yfir barninu á með-
an það var í sólbaði. Sólin hafði,
með öðmm orðum, upplýst gul-
una þar sem sá í bert.
Á sviði geðsjúkdóma hefur
það sýnt sig að ljós heftir gefist
vel í meðferð á sumum gerðum
þunglyndis. Þeir sem fengist
hafa við rannsóknir á þessu sviði
telja að þegar augað nemi birtu,
örvi það á einhvern hátt heila-
dingulinn sem á veigamikinn
þátt í getu manna til að aðlagast
umhverfi sínu og aðstæðum.
Þegar dag styttir og það dimmir
meira fer heiladingullinn að
framleiða melatonín. Þeir sem
hafa rannsakað þetta telja að
tengsl séu milli melatoníns og
ákveðinna gerða sálrænna
vandamála.
Þunglyndi
Ein tegund þunglyndis er
fremur sjaldgæf, en gætir mest
yfir haust og vetrarmánuðina.
Þetta er vandamál sem ágerist
eftir því sem dag styttir. Þeir
sem hafa rannsakað þetta hafa
komið með þá tilgátu að eftir
því sem dagsbirtan minnki fari
innri klukka einstaklingsins að
seinka sér. Til að leysa þetta
vandamál, og þar með draga úr
þunglyndinu, er sjúklingunum
sagt að sitja undir mjög björtu
ljósi í nokkra tíma á dag. Þessi
gerð ljós kallast heils-ljósrófs
ljós og líkist náttúrulegu ljósi
hvað það varðar að það hefur
einnig til að bera útfjólubláa
geisla, ásamt verulegum hluta
ljósrófeins. Eftir að baða sig ljós-
inu breyttist skapið og þung-
lyndið rénaði.
Út frá þessu hefur vaknað sú
hugmynd að draga megi einnig
úr neikvæðum áhrifum langra
flugferða þar sem mikils tíma-
muns gæti milli staða. Draga má
þá ályktun að með aðstoð ljóss
megi endursetja, aðlaga, eða
samræma gangverk líkamans
þannig að tímamismunurinn
hafi minni áhrif. Löng og góð
gönguferð fljótlega eftir að á
staðinn er komið er til dæmis
talin gefast vel við að gefa líkam-
anum tækifæri til að aðlagast
nýju birtumynstri.
Þessi dæmi hafa sérstaklega
vísað til beinna áhrifa ljóss á lík-
amann, eða samspils innri og
ytri þátta. Ljós getur samt líka
haft enn augljósari áhrif á
hegðun.
Besta leiðin til að athuga áhrif
birtu á viðmót manna er að at-
huga hegðun þeirra við mis-
munandi birtustig. í nýlegri
könnun voru 140 blóðgjafar at-
hugaðir. Helmingur þátttakenda
sat í herbergi með björtum loft-
ljósum. Hinn helmingurinn beið
í herbergi sem aðeins var lýst
upp með borðlömpum.
Blóðgjafarnir í vel upplýstu
biðstofunni skiptu sér lítið hver
af öðrum. Þeir sátu með tölu-
verðu millibili, lásu blöð og
bækur, og sneru bakinu í miðju
herbergisins. Þeir sem biðu í
biðstofúnni sem minna var lýst
gerðu hið gagnstæða. Samskipti
voru meiri og blóðgjafamir sátu
þéttar. Þeir röbbuðu saman til
að stytta sér stundir og sneru
inn að miðju herbergisins, með
bakið að veggnum.
Dauf lýsing
Dauf lýsing leyfir fólki að
finnast það vera nánara þeim
sem í kringum þá eru. Þetta
skýrir hvers vegna skemmtistað-
ir eru alltaf fremur lítt Iýstir.
Dauf lýsing þar sem snætt er við
kertaljós hjálpar til dæmis pör-
um við að útiloka umheiminn
og beina athyglinni að hvort
öðru.
Dauft lýst herbergi með lituð-
um Ijósum hafa einnig áhrif á
mannlega hegðun. Sér í lagi á
þetta við um spilavíti. Bresk
rannsókn á atferli fjárhættuspil-
ara leiddi í ljós að þeir einstakl-
ingar sem sátu nálægt rauðum
ljósum tóku meiri áhættu, veðj-
uðu djarfar en aðrir.
Annað sérstætt hefúr komið
fram í sambandi við daufa lýs-
ingu. þar sem lýsing er lítil hef-
ur fólk tilhneigingu til að tala
saman lægra en annars. Rann-
sóknir sýna að samræður í dauft
lýstum herbergjum mælast að
meðaltali níu desibelum lægri
en almennt er. Við dauft ljós
geta samskipti orðið nánari —
samræður hljóðari og innilegri.
Ef dauf Iýsing leyfir fólki að
fara sér hægar, hafa björt Ijós þá
gagnstæð áhrif? Almennt séð, já.
Til dæmis eykst framleiðni jafri-
eftir því sem Ijós eru bjartari.
Á hinn bóginn hættir of
mikilli lýsingu til að ýta undir að
fólki leiðist, eða fái höfúðverki
og augnþreytu. Ekki þar þetta
þó að stafa af lýsingunni sjálfri.
Endurspeglun er vandamál
sem auðveldlega getur náð að
draga ffamleiðni niður í ekki
neitt. Þær lausnir sem sér-
fræðingar leggja til sem úrbætur
eru helst að dimma ljósin örlítið
og sjá til að vinnufletir endur-
varpi ekki ljósi, með því að
annaðhvort velja vinnufleti úr
möttum efhum, ekki glansandi,
eða að staðsetja ljósin þannig að
endurvarp verði sem minnst.
Segja má að smám saman sé
að renna upp fyrir mönnum
ljós. Náttúruleg birta er endur-
nærandi og nauðsynleg bæði
líkamlegu og andlegu heilbrigði
manna. Að auki hefúr ljós áhrif á
tilfinningar, framleiðni, vænt-
ingar, og vináttu. Rannsóknir á
áhrifum ljóss á daglegt líf eru
enn á ffumstigi. Niðurstöðurnar
benda samt til þess að þessar
rannsóknir eigi fýrir sér bjarta
ffamtíð.

tSLlrJiar
y°un fóifa KUr
áciag^áhr^Jeikz
VIKAN 33