Vikan - 14.11.1991, Síða 38

Gjaldþrot alvarlegt
samfélagsmein
JÓNA RÚNA KVARAN MIÐILL SVARAR BRÉFI FRÁ LESANDA
Kæra Jóna! Það er þónokkuð erfitt fyrir mig að
skrifa þetta bréf en ég læt samt verða af því.
Þannig er mál með vexti að ég er rúmlega fer-
tugur maður og varð gjaldþrota fyrir nokkru.
Mér finnst eins og heill heimur vandræða hafi
hrunið yfir mig og mína. Vissulega get ég
viðurkennt að margt afþví sem gerði lokastöð-
una eins og hún varð má trúlega rekja til óvar-
kárni og þess að ég eins og vildi ekki horfast í
augu við ástandið í peningamálunum. Ástand-
ið átti sér sinn aðdraganda, þrátt fyrir allt.
Ég rak fyrirtæki ásamt fjölskyldu minni. Það
stóð ágætum fótum í nokkuð langan tíma og
benti ekkert til að illa myndi fara. Síðan gerist
það að ég breyti vinnuaðferðum og eyk um-
fang fyrirtækisins að mun. Ýmis lán voru tekin
en um leiðjókst einkaneyslan og kannski óvar-
kárni. Ég byrjaði reyndar líka að drekka ótæpi-
lega. Það má segja að síðustu tvö árin hafi
verið mér og mínum sem martröð og eiginlega
er svo komið að ég sé ekki beint tilgang með
lífinu enda yfir mig þreyttur og svekktur, satt
best að segja. Ég er algjörlega eignalaus og
finnst ég líka mannorðslaus. Ég verð sífellt
eins og háðari fólkinu í kringum mig og vex
flest í augum. Þó er ég að vinna og vinn mjög
mikið. Éggetalveg viðurkenntað í öllum þess-
um hildarleik mínum tengdum peningum og
persónulegum frama hefur flest annað í lífi
mínu orðið útundan og ég finn svo sannartega
fyrir þeirri vanrækslu núna. Það voru, held ég,
sjálfsblekkingarnar og lygarnar í kringum mig
sem juku stórlega vanda minn og minna að
lokum. Ef hægt er að tala um að eitthvað hafi
ýtt undir endinn, sem var slæmur, þá var það
örugglega þetta tvennt.
Ég er giftur ágætis konu en finnst ég hafa
svikið hana með því að verða valdur að þess-
um vandræðum og eins börnin mín sem eru
þó orðin fullorðin. Ég skil ekki núna hvernig
hægt er að velta sér upp úr efnislegum hlutum
eins og ég gerði á sínum tíma, án þess að
tapa áttum, enda eru andlegu blankheitin mikil
hjá mér núna, því miður. Mig langar svo sann-
arlega að lifa þennan tíma aftur og þá öðruvísi
en það er víst ekki hægt. Mig langar svo að fá
álit þitt á svona vandræðum, Jóna. Eins langar
mig, ef það er ekki frekt, að biðja þig um leið-
sögn og kannski bara það sem þér er fært að
skynja varðandi svona ástand. Vonandi heldur
þú áfram skrifum þínum i blaðið því þú ert afar
gagnleg mörgum að mínu fátæklega mati og
er ég örugglega ekki einn um það mat.
Með fyrirfram þakklæti,
Einn vonlaus í öllum skilningi þess orðs.
Innilegar þakkir til þín frá mér, kæri
elskulegur. Eins og þú sérö er bréfið
heilmikið breytt og mikið stytt. Þannig
verður það að vera svo enginn þekki
hvaðan það er komið nema ég og þú.
Áfram eins og áður mun ég nota til
svara innsæi mitt, reynsluþekkingu og
hyggjuvit. Auðvitað er hægt að svara
bréfi þínu á marga og ólíka vegu en
ég kýs að nota, jafnframt almennu raunsæi, viðmið-
un þá sem fæst með því að við reiknum með að við
lifum líka háð andlegum lögmálum, ekki siður en
efnislegum, þrátt fyrir allt og allt. Vonandi verður
einhver smáléttir fyrir þig innan um og saman við í
svari mínu og jafnvel geta aðrir þeir sem standa í
sömu sporum og þú grætt eitthvað á þessu líka, ef
betur er að gáð. Engar á ég patentlausnirnar fyrir
þig eða aðra en ákaflega góðan vilja til að reyna að
nálgast ástand þitt á nærfærinn og heiðarlegan hátt.
Þar sem gjaldþrot hafa verið alltíð í seinni tíð held
ég að enginn átti sig á þér sem slíkum.
695 GJALDÞROT ÁRIÐ 1990
Það er augljóslega af einhverjum ástæðum sem
gjaldþrotum fjölgar svo skiptir hundruðum ár hvert í
seinni tíð. Full ástæða er fyrir ráðamenn þessa
ágæta samfélags okkar allra að leggja á ráðin
um mögulegar úrbætur við vanda sem þessum.
Kannski eru gjaldþrot að verða það mein í þjóðarsál
og búi sem hvað mestar og afdrifaríkar afleiðingar
getur haft á velferð manna á landi sem á að heita
eitt þeirra ríkja í heiminum sem kallast velferðar-
þjóðfélag en er á góðri leið með aö fá viðurnefnið
„Gjaldþrotasamfélagið". Vafalaust er engin ein
skýring annarri líklegri til að tryggja að okkur skiljist
nákvæmlega hvar skórinn kreppir í hringiðu vax-
andi vanda fólks við að láta enda ná saman og
koma í veg fyrir að börn framtíðarinnar sitji uppi
með skuldasúpu. Hana gæti orðið erfitt að þynna
upp og eyða nema allt verði á næstu árum og ára-
tugum gert til að auka líkur á að ekki komi til frekari
aukningar þessarar hvimleiðu huldumeyjar í vasa
almennings og hinna ýmsu lánastofnana, flestum til
tjóns og armæðu að auki.
Bankar, lánastofnanir, ráðgjafar og lántakendur
þurfa að taka höndum saman og bindast einhverj-
um þeim samtökum sem líkleg eru til að tryggja
fyrirbyggjandi aðferðir eða aðgerðir sem gætu að
minnsta kosti dugað til að uppfræða fólk um hvernig
láta má mögulega greiðslugetu lántaka koma fyrr
fram og helst náttúrlega áður en til stórfelldra lána
er gripið. Greiðsluerfiðleikar skapast gjarna vegna
upplýsingaskorts almennings fyrir lántökur varðandi
hugsanlegar líkur á endurgreiðslu miðað við tekjur
viðkomandi. Lánin margfaldast og vextir og vaxta-
vextir hrannast upp. Áður en fólk fær áttað sig hafa
skapast öngstræti alls kyns vandræða sem vita
vonlaust getur verið fyrir venjulegan mann að finna
skynsamlegar leiðir út úr. Eins er ríkjandi alltof mikil
viðkvæmni fyrir þeim einfalda sannleik og augljósu
staðreynd að áætlanir okkar í peningamálum,
hversu góðar og stórbrotnar sem þær kunna að
virðast í byrjun, geta auðveldlega farið úr böndun-
um ef nægrar fyrirhyggju og ráðdeildar er ekki gætt
í upphafi. Sérstaklega á þetta við í hvers kyns pen-
ingamálum tengdum lántökum sem byggjast á erf-
iðum og háum, jafnvel óyfirstíganlegum, vöxtum.
Því er áríðandi að gæta fyllstu varkárni þegar kem-
ur að lántökum. Þær vinda upp á sig ef lánin eru
ekki endurgoldin á fyrirfram ákveðnum tíma.
GREIÐSLUGETA HUGSANLEGA OFMETIN
Sennilegast er þó, ef dýpra er kafað, að almenn
greiðslugeta fólks sé oftar en ekki ofmetin eða það
sem verra er, kannski bara alls ekki metin á nokkurn
máta. Sjaldan reiknum við með óvæntum útgjalda-
liðum á tímabilum skuldasöfnunar og vonum flest
innilega, ef illa gengur að greiða og standa í skilum,
að óvænt happ hlotnist okkur fyrir eins og röð af til-
viljunum. Það er því miður oftast alvarleg hugsana-
villa, tengd óskhyggju þess sem finnur flest sund
vera að lokast peningalega og á sér því ekki rætur
eða upphaf í veruleika sem er raunsær heldur þvert
á móti, ef eitthvað er.
Vissulega hefur verið í gangi misgengi í þróun
lánskjaravísitölu og almennra launa og veldur nokk-
urn veginn sjálfkrafa verulegum vandræðum. Marg-
ur hefur í tímabundinni örvæntingu tekið of há lán
og ekki reiknað með því sem alltaf getur gerst, en er
þó viss staöreynd og jafnframt einfaldur sannleikur,
að skapast getur tímabundinn tekjumissir af ýmsum
ástæðum hjá fólki.
Hvað um þaö, við verðum, áður en við aflífum
sjálf okkur andlega við gjaldþrot og gefumst upp, að
sættast á að venjulega eru vandræðin, sem eru
upphaf líklegs gjaldþrots, samspil margra og miður
góðra bresta annaðhvort í okkur sjálfum eða þeim
öflum þjóðfélagsins sem við leitum fanga hjá þegar
lán eru tekin. Þetta er staðreynd sem vinna þarf á
og finna skynsamlegar leiðir út úr, líta fremur á sem
tímabundið erfitt ástand en nokkuð annað og alls
ekki endir alls.
Erfitt er af eðlilega gefnu tilefni að skella alfarið
skuldinni á sjálfan sig, þó hentugt geti verið í þung-
lyndisköstum þeim sem grípa um sig í sál þess sem
sér allt hrynja tímabundið í kringum sig. Hann taldi
sig hafa unnið fyrir sínu og eiga það með réttu þrátt
fyrir augljósan vanda.
EFNISLEG GÆÐI FALLVÖLT
Eignasöfnun er eitthvað sem við flest getum að
minnsta kosti á vissum augnablikum í persónuleg-
um þroska okkar alveg hugsað okkur og tökum til
fyrirmyndar þá sem lagnir eru við þannig iðju. í
sjálfu sér er svo sem ekkert athugavert við að verða
auðugur ef rétt og heiðarlega er á málum haldið all-
an timann sem þannig grundvelli ytra veldis er gefið
líf. Þeir sem erfiðað hafa og látið flest í persónu
sinni og framkvæmdum styrkja möguleika á efnis-
iegum umframgæðum þurfa ekki að sýta það, svo
fremi að viðkomandi auðsafnarar hafi ekki brotið
flestar brýr að baki sér sem andlegar og sálrænar
manneskjur og jafnframt hrifsað til sín eitthvað sem
annarra er, auk innri vanrækslu ýmiss konar.
Það er enginn sýnilegur tilgangur í lífshlaupi sem
einungis einkennist af veraldlegum sjónarmiðum á
kostnað innri verðmæta sem ekki eru föl eftir nein-
um áður útreiknuðum leiðum. Það eru líka stað-
reyndir sem vart er að gefa gaum aö sá sem ber
gæfu til að rækta sitt innra líf á sama tíma og
skynsamleg drög eru lögð að þokkalegri ytri framtíð
38 VIKAN 23. TBL.1991
/