Vikan - 14.11.1991, Blaðsíða 14

I
hann ekki fram hjá mér fara og margir leggja á
sig löng ferðalög til þess að missa ekki af há-
tíðinni."
komið að aðeins endrum og eins var messaö á
íslensku. Eldri kona fór til messu einn sunnu-
dag og þegar hún kom heim spurði bóndinn
hvað presturinn hefði nú sagt. Þá svaraði kella:
„Nefndu það ekki, ekkert nema bölvaða ensku
sem enginn lifandi maður skilur."
ÍSLENDINGADAGURINN -
MEIRA EN ALDARGÖMUL HÁTÍÐ
Mesta og best sótta hátíð Vestur-íslendinga er
tvímælalaust íslendingadagurinn. Hann hefur
verið haldinn hátíðlegur allar götur síðan árið
1889. Samkoman fer fram fyrstu helgina í
ágúst í Gimli og þangað hópast afkomendur
(slendinga til þess að sýna sig og sjá aðra.
„Tilgangurinn með íslendingadeginum er að
gefa fólki af íslenskum ættum f Vesturheimi
tækifæri til að minnast uppruna síns og við-
halda þannig tengslum við ísland og l’slend-
inga,“ segir Sigurður.
Frá því að fjallkonan kom fyrst fram árið
1924 hefur ávarp hennar verið einn af föstum lið-
um hátíðardagskrárinnar. Fjallkonan er móð-
urlegt tákn gamla landsins og því er jafnan val-
in eldri kona í hlutverk hennar. ( ávarpi sínu til
Vestur-lslendinga þakkar hún þeim þá hollustu
og tryggö sem þeir hafa sýnt íslandi, íslenskri
tungu og menningu í gegnum árin.
„Dagskrá hátíðarinnar er hefðbundin, eftir
ávarp fjallkonunnar eru þjóðsöngvar fslands
og Kanada sungnir, börn lesa Ijóð og fleira er
gert til skemmtunar," segir Sigurður. „Ég veit
að íslendingadagurinn er fólki af íslenskum
ættum kær og hann er ávallt vel sóttur. Ég læt
„Nokkrir menn komu á minn fund árið 1949
og vildu endilega gera mig að hreppstjóra,"
segir Siguröur. „Ég var auðvitað önnum kafinn
við bústörfin en féllst engu að síður á að gegna
embættinu í eitt kjörtímabil. Reyndin varð sú
að árin mín sem hreppstjóri Bifrastarhrepps
urðu þrjátíu og eitt að tölu.“
Þó að íslendingar hafi í fyrstu verið fjöl-
mennir á því svæði sem Nýja-lsland náði yfir
fluttist þangað einnig fólk af öðrum þjóðernum.
Um miðja öldina var svo komið að helmingur
íbúanna var af íslenskum ættum en hinn helm-
ingurinn af pólskum eða rússneskum ættum.
„Það ríkti alltaf gott samkomulag á milli íslend-
inganna og fólks af öðrum þjóðernum," segir
Sigurður. „Islendingar hafa alla tíð verið dug-
legir að koma sér áfram og voru víða í stjórn-
um og ráðum. I þau hátt í hundrað ár sem Bif-
rastarhreppur hefur verið við lýði, utan eitt, hef-
ur hreppstjórinn verið af íslenskum ættum og
segir það sína sögu.“
„EKKERT NEMA BÖLVUÐ
ENSKAN SEM ENGINN
LIFANDI MAÐUR SKILUR“
Vestur-lslendingar hafa löngum verið mjög
félagslyndir og gera má ráð fyrir að samkomur
þeira hafi oft verið mannmargar og fjörugar. „Á
kreppuárunum var notast við heimatilbúin
skemmtiatriði á samkomum, settir voru á svið
sjónleikir eins og Skugga-Sveinn og Maður og
kona,“ segir Sigurður. „Kórsöngur var líka vin-
sæll og starf söngstjórans var ærið.
Allar samkomur og guðsþjónustur fóru fram
á islensku fram undir 1940 en upp frá því fór
að halla undan fæti fyrir málinu. Sífellt fækkaði
þeim sem gátu talað íslensku, enskan náði
smám saman yfirhöndinni og nú orðið er afar
sjaldgæft að heyra íslensku talaða."
Til er skopsaga frá þeim tíma þegar svo var
▲ „Heilsa mín verður að ráða hvort ég á eftir að
fara tólftu ferðina yfir hafið,“ segir Sigurður.
► Fjallkonan hefur komið fram á íslendingadeg-
inum allt frá 1924. Hér er mynd af þeirri sem flutti
ávarpið í ár, Jóhönnu G. Wilson. Hún stendur hér
við höfnina f Gimli.
UMFANGSMIKIL
ÚTGÁFUSTARFSEMI
íslensku landnemarnir réðust snemma í um-
fangsmikla útgáfustarfsemi. Þeir gáfu út frétta-
blað aðeins tveimur árum eftir komu fyrstu (s-
lendinganna til Kanada. Þegar á leið öldina
jókst útgáfan og meðal þeirra tímarita sem
útbreidd voru má nefna Aldamót, Áramót,
Tímarit Þjóðræknisfélagsins og The lcelandic
Canadian sem enn er gefið út.
Bæði fréttablöðin og tfmaritin gegndu stóru
hlutverki í þeirri viðleitni landnemanna að tapa
ekki tungu sinni, menningu og séreinkennum í
nýja landinu.
Þó að fyrstu fréttablöðin yrðu ekki langlíf er
ekki sömu sögu að segja um Lögberg og
Heimskringlu. Árið 1886 stofnuðu íhaldssinnar
vikublaðið Heimskringlu og tveimur árum síðar
eignuðust þeir keppinaut þegar Lögberg kom
út. Að Lögbergi stóðu þeir sem aðhylltust
frjálslyndi og blöðin áttu oft í hatrömmum deil-
um. „Menn hnakkrifust á síðum blaðanna um
hin ýmsu mál en þó allra mest um trúmál og
stjórnmál," segir Sigurður. „Trúmáladeilur ís-
lendinga risu upp strax á fyrstu árum land-
námsins í Kanada og stóðu langt fram eftir öld-
inni. Á árunum í kringum 1890 var mestur hiti
í þeim deilum og menn lögðu oft á sig löng
ferðalög til þess að mæta á trúmálafundi.
Árið 1959 voru Lögberg og Heimskringla
sameinuð vegna þess að ekki var pláss fyrir
bæði blöðin á markaðnum. Þegar sameiningin
átti sér stað var komin mikil ró yfir samfélag ís-
lendinga í Kanada og fjörug og snörp orða-
skipti heyrðu fortíðinni til.“
LABBAKÚTAR OG SPENAMENN
Síðasta hatramma deilan, sem háð var á síð-
um blaðanna, snerist um heimferðarmálið
svokallaða. Árið 1925 stofnaði Þjóðræknisfélag-
ið í Kanada nefnd til þess að sjá um og skipu-
leggja ferð til Islands í tilefni af Alþingishátíð-
inni 1930.
I Heimskringlu þann 19. ágúst 1925 stendur
eftirfarandi:
„Það mun fátt bera tíðara á góma meðal ís-
lendinga hér vestra, en heimferðin til íslands
1930 ... Eldrafólkið, sem ísland man, og sem
hefir þráð það, en ekki getað komist heim sök-
um anna við lífsnauðsynjar, uppeldi barna og
búþrengsla, ætlar nú endilega að láta draum
sinn um endurfundi rætast. Sá draumur yljar
áreiðanlega mörgu hjarta í gömlum og lúnum
líkama. Margar sinaberar og aðalsmerktar erf-
iðishendur, knýtast á einverustundum um þá
von að fá aðeins einu sinni ennþá að sjá
Island ... Förin heim til fslands 1930 verður
engin vanaleg skemmtiför af hálfu Vestur-ls-
lendinga. Það verður pílagrímsför, að heilög-
um dómi íslensks þjóðernis."
Að sögn Sigurðar sótti Þjóðræknisfélagið í
Kanada um styrk til ríkisstjórnarinnar til þess
að greiða niður fargjaldið svo að sem flestir
gætu farið til íslands. En margir settu sig upp á
móti þeirri hugmynd og kærðu sig ekki um slíkt
betl eins og þeir kölluðu það. Menn skiptust (
tvo hópa og Lögbergsmenn, sem voru styrkn-
um fylgjandi, fengu uppnefnið „labbakútar".
Heimskringlumenn, sem sóttust eftir styrknum,
14 VIKAN 23. TBL. 1991