Vikan - 12.11.1992, Qupperneq 82

Frh. af bls. 8
Það sópar að Arnari og ó-
kunnugir ættu trúlega auðvelt
með að geta sér til um starf
hans. Hann er nefnilega ein-
hvern veginn svo - leikaraleg-
ur. Ekki þó þannig að hann
gusi næmi sínu og egói um
allt, fremur eins og hann hafi
fundið sig með útilokunarað-
ferðinni, með því aö neita til-
gerð og föiskum áherslum.
Arnar var rétt áðan að tala um
falda fleti persóna og sá flötur
hans sjálfs sem líklega er á-
horfendum dulinn er hve
barngóður hann er. Þar eð
hann er þar að auki fimm
barna faðir, sem lítur kvenna-
baráttu og verkaskiptingu á
heimilum alvarlegum augum,
er ekki úr vegi að spyrja nán-
ar út í þá sálma.
„Á þessum síðustu tímum
er sá kannski bestur við börn-
in sem agar þau mest,“ svarar
hann. „Nú er málið að reyna
að hamla á móti neyslunni og
öllu ruglinu. Það er því afstætt
á hverjum tíma hvað það er
að vera barngóður. Eg get
verið börnunum mínum mjög
góður en ég get líka rokið upp
og verið ákaflega vondur við
þau. Annars verður þú að
spyrja börnin mín að því,“
heldur Arnar áfram og kallar
spurninguna til Jóns sonar
síns. „Þú? Barngóður?
Nehehehei," segir leikara-
barnið af slíkri sannfæringu
að málið er hreinlega tekið út
af dagskrá.
Arnar lítur á úrið og lýsir
samtalinu lokið - í bili. Hann
er önnum kafinn, á að vera
mættur upp í útvarp innan
stundar og fyrst er að koma
börnunum í tónmenntatíma út
í bæ. Þegar við hittumst aftur
er það í búningsherbergi Litla
sviðsins, þar sem Arnar og
Tinna hafa sig til fyrir sýningar
á „Rítu“.
SPYRJUM AÐ
LEIKSLOKUM
Við ræðum hvað góð leik-
sýning þurfi að hafa til að
bera. Arnar nefnir aö „Ríta“ sé
til dæmis mjög vel skrifað leik-
rit. Höfundurinn, Willy Russell,
gekk í gegnum svipaöa
reynslu sjálfur, hann var hár-
greiðslumaður sem seint og
um síðir fór í kvöldskóla og
varð síðan rithöfundur.
„Þó aö yfirbragð verksins
sé kannski fyrst og fremst
skoplegt er langt því frá að
hann sé einungis aö tala um
skoplega eöa einfalda hluti,"
segir Arnar og máli sínu til
sönnunartekur hann handritiö
upp af sminkborðinu og fer
með stuttan kafla úr stykkinu.
í kaflanum á Ríta aö skrifa rit-
gerð um hvernig hún myndi
leysa það vandasama verk að
stýra uppfærslu á Rétri Gaut.
Ríta getur ekki skrifað heima
því námið fer svo í taugarnar
á manninum hennar og á hár-
greiðslustofunni á hún of ann-
ríkt. Ritgerð hennar er því
stutt og laggóð; hún þjappar
lausn vandamálsins saman i
fimm orð og svarar: Láta leika
það í útvarpi. Senan er lengri,
það eru heilmikil forréttindi að
hafa heilan leikara út af fyrir
sig, sem skemmtir manni með
upplestri úr völdum köflum.
Lesendum stendur hins vegar
til boða að sjá verkið í heild
sinni og verða áreiðanlega
ekki sviknir af þeirri upplifun.
Þetta er pólitískur maöur;
hann talar fjálglega um
neyslupólitík, atvinnupólitík og
kvennapólitík. Hann nefnir að
nú sé verið að reyna að reka
konur inn á heimilin aftur með
því að koma inn hjá þeim
sektarkennd. „Það er orðið
vandlifað sem foreldri, það er
allt okkur foreldrum að kenna
og við erum hreinlega óalandi
og óferjandi," segir hann og
heldur áfram: „Manni finnst oft
að fjölmiðlar hafi gjörsamlega
brugðist skyldu sinni. Maður
spyr sig nánast daglega hvers
vegna ekki sé spurt út í hlut-
ina. Hvers vegna er ekki spurt
út í frystitogaramálin? Barna-
bætur eru stórlega skertar og
hvaö? Enginn spyr um þaö.
Krefjandi spurningar heyrast
ekki og það er hreinlega með
ólíkindum. Hér er engin um-
ræða í gangi, hvorki í leikhúsi
né í samféiaginu sjálfu. í leik-
húsinu vinnum viö bara og
vinnum og tölum afskaplega
lítið sarnan."
AÐ SKAKKA LEIKINN
Nújá. Það eru októberlok og
þá umræðu sem hæst hefur
borið undanfarnar vikur er
samkomulagið á stjórnar-
heimilinu við Austurvöll. Getur
verið að pottur sé brotinn víð-
ar? Það gefur augaleið að
Arnar hafi skoðun á leik-
húspólitík líka svo hann er
spurður um afstöðu sína til
leikhússins í dag.
„Leikhúsiö er hluti af samfé-
lagi sem um þessar mundir er
farið af sporinu. Þá er eins
víst að leikhúsið hafi farið af
sínu spori líka. Samfélagiö er
einnota, umbúðirnar skipta
meginmáli og gildin eru á
prúttsölum. Leikhúsið er orðið
lítið og hrætt og hefur glatað
sjálfsmynd sinni. í þeim
darraðardansi sem fjölmiðla-
heimurinn er trúir leikhúsið
kannski ekki á sjálft sig gagn-
vart sterkum miölum á við
sjónvarp og kvikmynd og fer
að reyna að herma eftir þeim í
stað þess að leita í sinn eigin
uppruna, í það einstaka sam-
band sem er á milli leikara og
áhorfanda.
Leikhúsið treystir ekki sjálfu
sér lengur og þá erum við
strax komin að leiklistarmann-
eskjunni sjálfri, sem kannski
hefur glatað sinni sjálfsmynd
líka. Maður hættir að þekkja
sinn styrk eða treysta honum;
fólki hefur verið talin trú um
að það eigi engan styrk eða
kunni ekki með hann að fara.
Leikhúsið eltir líka tíðarand-
ann í því að verða meiri af-
þreyingarmiöill, frekar en að
vera gagnrýnið og spyrja
krefjandi spurninga. Leikhúsiö
þarf að vera óhrætt við að
pota í kýlin á þjóðarlíkaman-
um en þess í stað sogast þaö
meö og gætir sín á því aö
verða aldrei óþægilegt.
í dag finnst mér leikhúsið
allt of mikið „raunsæis"-
leikhús. Leikhús er ekki raun-
sætt í eðli sínu, þaö er tilbún-
ingur. Leikhús er alltaf á ein-
hvern máta stílfært og ekki
síst á stóru sviði. Mér finnst
nánast hjákátlegt að vera aö
leika raunsæisleik þar. Núna
er engin krafa gerð um að
kunna nokkurn stíl eða geta
komið honum frá sér heldur á
allt að vera ossalega eðlilegt,
maður. Það virðist vera þaö
sem allir eru hrifnastir af. Mér
finnst það ömurlegt.
Vitanlega stendur listin allt
svona af sér í sjálfu sér og
kannski er erfitt að komast út
úr svona kreppu eða móta aft-
ur þá imynd sem nú er fölnuð
eöa brotin. Leikhúsið hefur á-
kveönar skuldbindingar þótt
það sé háð stjórnvöldum hvað
fjárveitingar varðar en það er
vísast að málin lendi í ein-
hverri vitleysu ef stjórnendur
reyna að gera öllum til hæfis.
Það er nú einu sinni svo að
ef leikhúsið ekki horfir inn á
við og reynir á innviði sína er
vísast að það verði uppdrátt-
arsýki að bráð. Ef leikhúsið
fer í eftirapanir eða einhvers
konar framleiðslu á þægilegu
efni og hugsar meira um
kassann og réttlætir gerðir
sínar með því að alltaf sé fullt
hús; þá er stutt í að eitthvað
láti undan.“
LEIKHÚS ÁN LEIKARA
„Leikarinn skipar heldur ekk-
ert öndvegi í leikhúsinu þó í
hátíðaræðum sé alltaf talað
um að hann sé númer eitt og
ekkert leikhús sé til án leikar-
ans. Þegar út í praktíkina er
komið er leikarinn hins vegar
alls ekki fyrstur í forgangsröð-
inni,“ segir Arnar. Við sitjum
enn í þröngu búningsherberg-
inu og blaðamaður gleymir að
súpa á volgu kaffinu; þetta er
of spennandi ræða. Hvernig
er þaö annars, hefur leikarinn
einhvern tímann verið i önd-
vegi í hérlendu leikhúsi?
„Ég held að þar sem leik-
húshefð er gömul og gróin sé
miklu meiri skilningur á hlut-
verki leikarans, jafnvel þó að
leikhús í löndum á við Eng-
land og Þýskaland séu líka of-
urseld markaðslögmálunum.
Innan leikhússins er þó engin
spurning um að staða leikar-
ans er sterkari en hér, bæði
ráðamenn slíkra leikhúsa og
leikararnir sjálfir vita vel að
allar viðmiðanir eru gerðar út
frá þeim. Um leið er ábyrgð
þeirra mikil. Hér er mjög sjald-
gæft að leikárið sé hugsað út
frá leikurunum.
Hér verða líka öll trén að
vera jafnhá; það má enginn
fara upp úr meðalmennsk-
unni. Það er ekki hlúð að
þeim einstaklingum sem hafa
einhverja náðargáfu til að
bera. Þess í stað er þeim sagt
að hafa hægt um sig og spurt
hvað þeir vilji upp á dekk.
Það valdafyrirkomulag sem
er í Þjóðleikhúsinu er mjög
umdeilanlegt. Þar eru öll völd
á hendi eins manns og sá
maður hefur lýst því yfir að
honum finnist að listamennirn-
ir eigi ekki sjálfir að ráðskast
með sín mál; það sé þeim
nánast hættulegt að hafa
skoðun eða eitthvað um sitt líf
og starf að segja. Þar er ég
algerlega á öndverðum meiði.
Ég held að betra leikhús fáist
ef ábyrgðin er sett meira yfir
til fólksins sem vinnur við list-
ina sjálfa. Hér eru til dæmis
þrjú svið og ég vildi sjá þar
hópa sem vinna í eitt eða tvö
ár, hver á sínu sviði og hafi
mikið til frjálsar hendur. Tillög-
ur þar að lútandi hafa komið
frá starfsfólki leikhússins aftur
og aftur. Þó að flókið sé að
koma slíku skipulagi á er ég
alveg viss um að hægt væri
að leysa það ef vilji og þor
væri fyrir hendi. Sú er ekki
raunin þannig að það er tómt
mál um að tala.“ □
78 VIKAN 23. TBL. 1992