Vikan - 07.10.1993, Page 18

fleiri dýrar perlur. „í öngum
mínum erlendis yrki ég
skemmsta daginn.“ Maðurinn
er í öngum sínum nokkrum
mánuðum áður en hann deyr.
Á maður ekki að taka þetta al-
varlega? Á maður ekki að
taka alvarlega þær lýsingar
sem hann gefur á fátækt sinni
og vanlíðan, á flibbaleysi
sínu, húsnæðisleysi, alls-
leysi? Hann missir húsnæðið
rétt áður en hann deyr. Þetta
rennur mér allt til rifja. Og
þegar svona er komið fyrir
honum sækir þessi gamla
æskuminning á hann, sú fal-
legasta sem hann á, kynni
hans og Þóru. Hann fer að
yrkja um þessa stúlku. Af
hverju skyldi hún sækja svona
á mann sem svo illa er komið
fyrir? Hefði ef til vill verið eitt-
hvert haldreipi í sambandi
þeirra og ást ef hann hefði
ekki klikkað og gefið hana
upp á bátinn. Þetta finnst mér
sem konu svo áhugavert
Því má samt ekki gleyma
að leikritið fjallar ekki bara um
einhvern Jónas, það fjallar um
Þóru, konuna sem elskar
Jónas, hvernig það er að
elska skáldið, listamanninn,
einfarann, þessa manngerð
sem hefur þessa miklu hæfi-
leika en veit ekki sjálfur hvert
hann á að beina þeim. Jónas
vissi það ekki og tók sig ekki
alltaf svo hátíðlega sem
skáld.
Á VALDI VlMUNNAR
Mér finnst Jónas gott dæmi
um hinn íslenska listamann
sem á erfitt uppdráttar, hann
gæti þess vegna verið málari
eða tónskáld. Allar þjóðir eiga
fullt af svona mönnum, - sem
farast fyrir köllun sína, slarkið
og allt sem þessu hlutskipti
fylgir. Þeir geta hæglega
sparkað fótunum undan
einkalífi sínu vegna þess að
það er eitthvað sem heldur
þeim föngnum. Þeir eru á
valdi listarinnar, þessarar
vímu - að skapa. Þóra aftur á
móti var jarðbundin og trúföst
kona og nokkrum árum yngri.
Hún var sögð hafa beðið lengi
eftir þvi að Jónas kæmi aftur.
Hann settist að í sálu hennar
mjög ungrar og sennilega
losnaði hún ekki við hann allt
sitt líf.
Þóra eignaðist aðeins eitt
barn með manni sínum, séra
Halldóri Björnssyni, og kannski
segir það einhverja sögu um
samlíf þeirra. Þess má líka
geta að einkadóttir Þóru og
Halldórs giftist manni sem á
sinn hátt var dálítill Jónas.
Hann var f byrjun einn ríkasti
bóndi í Skagafirði, Jón Bene-
diktsson, erfingi að miklum
auði, Hólaauðnum, snillingur
með hesta, en á ótrúlega
skömmum tima tókst honum
að drekka út allan sinn auð og
sólunda honum i góðmennsku
og vitleysu á fylliríum.
í Ijóði sínu Ferðalokum talar
Jónas um anda sem unnast.
Svoleiðis andar verða alltaf til
- andar sem unnast en ná
ekki saman. Það gefur manni
leyfi til að kveikja þá á ný
hvenær sem er. Þannig getur
Jónas, skáld og veraldarskoð-
ari í Kaupmannahöfn, mætt
æskuást sinni Þóru á förnum
vegi þegar hún er farin að
lesa bókmenntir og fást við
skáldið Jónas sem orti um
Þóru forðum. En þau hlýða
kalli ástarinnar ekki fyrr en
svo seint að bæði eru búin að
bindast öðrum böndum. Þóra
er viðhald kennara síns og
Jónas er ekki laus við fyrrum
sambýliskonu sína þó hún
hafi kosið annan mann. Báðar
konurnar gefa Jónas að lok-
um frá sér. Hvers vegna? Er
hann of alkóhóliseraður? Eða
er ekki hægt að komast að
því hvar hann raunverulega
býr? Er hann óhöndlanlegur?
Ég hugsa að listamaðurinn sé
það oft.
Á ANNARRI STRÖND
Ég hef ekki mestan áhuga á
sigursælum konum. Þær eru
tiltölulega fáar. Ég hef áhuga
á konum sem berjast og leita,
jafnvel þó að þær finni ekki
allt sem þær leita að. Sem
stendur er ég að leggja síð-
ustu hönd á handrit að ævi-
sögu leitandi konu sem hefur
vissulega unnið nokkra stóra
sigra á sinni ævi en einnig lot-
ið í lægra haldi fyrir óblíðum
örlögum. Hún heitir Halldóra
Briem Ek og er fyrsta íslenska
konan sem lærði arkitektúr.
Hún er fædd og upp alin hér á
landi en hefur alla starfsævi
sína búið í Svíþjóð. Bókin
heitir „Á annarri strönd".
Að vera erlendis hugsandi
um ísland er mér mjög hug-
leikið. Margir listamenn velja
sér það hlutskipti að dvelja
fjarri ættjörð sinni, Jónas er
ekkert einsdæmi um lista-
menn sem geta ekki búið sátt-
ir í sínu landi.
- Sérð þú hlutina í öðru
Ijósi þegar þú dvelur langdvöl-
um erlendis?
Já, maður sér margt í öðru
Ijósi. Það er margt sem snertir
mann mjög illa og á annan
hátt heldur en þegar maður er
heima. Maður er ofboðsleg
kvika gagnvart sínu landi og
▲ Halldóra
Björnsdóttir
og Siguröur
Sigurjóns-
son fara
meó
hlutverk
Þóru og
Jónasar.
Auk þeirra
taka þátt í
sýningunni
leikaramir
Amar
Jónsson,
Edda
Amljóts-
dóttir,
Baltasar
Kormákur
og Ámi
Tryggvason.
▼ Þóra meó
fífuna og
ritsafn
Jónasar,
nýkomin til
Kaupmanna-
hafnar.
náttúrufræðistúdent og að-
stoðarmaður vísindamanna,
þangað til fer að syrta í álinn í
lífi hans. Hann lendir í alls
konar slarki á ferðalögum sín-
um og veikist, kannski vegna
þess að hann gáir ekki að sér.
Hann sefur mikið úti og á
þennan hreindýrsbelg sem er
athvarf hans margar nætur á
hálendinu. Hann þurfti oft að
þola mikla vosbúð og vesöld.
Haustið 1839 er hann nærri
orðinn úti á Nýjabæjarfjalli.
Hann verður hættulega veikur
af lungnabólgu og systir hans
hlúir að honum i einhvern
tíma. Um hávetur fer hann til
Reykjavíkur og liggur þar
meira og minna veikur, drukk-
inn, einmana og illa haldinn.
Það iíða ekki nema fimm eða
sex ár þangað til hann er all-
ur. Þetta les maður í gegnum
bréfin, hvernig hallar æ meir
undan fæti hjá honum. Þegar
hann ætlar að skrifa íslands-
■ lýsinguna færist hann mjög
mikið í fang og nær ekki utan
um það sem hann ætlar að
gera. Hann hefur áhuga á svo
mörgu, hann er að koma
ýmsu í gang, lætur prestana
hefja veðurathuganir og svo
mætti lengi telja.
„í ÖNGUM
MÍNUM ERLENDIS"
Eftir því sem hann missir tökin
á veraldlegum umsvifum sín-
um, þeim mun dýpra skáld
verður hann, þeim mun meiri
sársauki kemur fram í Ijóðum
hans. Þetta finn ég og skynja.
Ég sé það fyrst í Kvæða-
fylgsnum Hannesar Péturs-
sonar að líkur bendi til þess
að kvæðið Ferðalok hafi verið
ort undir lok ævi hans eins og
„Enginn grætur íslending“ og
18VIKAN 20.TBL. 1993