Vikan - 07.06.1999, Blaðsíða 46

I
og Arthúrs Björgvins
A: Það er ekki laust við að maður sé jafn-
vel svolítið kvíðinn þegar maður fer að
horfa á leikgerð jafn stórbrotinnar
skáldsögu og Sjálfstætt fólk, sem
margir halda jú fram að sé mesta
meistaraverk Nóbelsskáldsins. Það er
ekki hlaupið að því að koma jafn þétt-
um og snilldarlegum prósatexta í leik-
rænan búning. Sá sem reynir það hlýt-
ur alltaf að standa frammi fyrir þeim
“óleysanlega" vanda, hverju eigi að
halda og hvað megi missa sín. Og það
er eiginlega alveg sama hvernig til
tekst - valið orkar alltaf tvímælis. Hver
Sjálfstætt fólk
eftir Halldór
Kiljan Laxness í
leikgerð Kjart-
ans Ragnars-
sonar og Sigrið-
ar Margrétar
Guðmundsdótt-
ur; Fyrri hluti:
Bjartur - Land-
námsmaður Is-
lands; seinni
hluti: Ásta Sólli-
Ija - Lífsblómið.
Lýsing: Páll
Ragnarsson;
leikmynd: Axel
Hallkell; bún-
ingar: Þórunn
Elísabet Sveins-
dóttir; sviðs-
hreyfingar: Lára
Stefánsdóttir;
tónlist: Atli
Heimir Sveins-
son; leikstjóri:
Kjartan Ragn-
arsson. Aðal-
hlutverk: Ingvar
E. Sigurðsson,
Steinunn Ólina
Þorsteinsdóttir,
Arnar Jónsson,
Margrét Vil-
hjálmsdóttir
o.fl. Sýnt í Þjóð-
leikhúsinu.
einasti lesandi er búinn að sviðsetja
söguna í sínu eigin hugskoti og svið-
setningin í leikhúsinu stangast alltaf
meira eða minna á við þessar hug-
lægu "uppfærslur". Þess vegna held
ég að við ættum að láta allt tal um það
hvað við hefðum sjálf viljað sjá af sög-
unni á sviði liggja á milli hluta og ein-
beita okkur frekar að þeirri leið sem
höfundar leikgerðarinnar hafa valið.
S: Áður en við förum að tala um sýning-
una sjálfa langar mig til að koma að-
eins að einyrkjanum Bjarti. Það stór-
kostlega við þennan karakter er að þú
finnur hann alls staðar í heiminum, í
hvaða þjóðfélagi sem er, og síðan er
líka hægt að finna brot af honum í okk-
ur öllum. Hann brýst fram í okkur þeg-
ar við berjum hausnum við steininn,
hann brýst líka fram þegar við reynum
að vera hugrökk, og hann lætur líka til
sín taka þegar við blekkjum sjálf okkur
og flýjum af hólmi. í honum rúmast all-
ur harmleikur mannsins.
A: Nákvæmlega. Enda til fleygar sögur af
því að menn frá ólíkum heimshornum
hafi hrifist af þessari bók. Burtséð frá
því að karakter Bjarts rúmi allan harm-
Sjálfstætt fólk
leik mannsins, þá er hann líka hold-
tekja vissra andlegra takmarkana sem
löngum hafa einkennt okkur íslend-
inga. Þær sérkennilegu þversagnir
sem hann er alltaf að flækjast í minna
svolítið illþyrmilega á háttalag margra
íslenskra kjósenda úr alþýðustétt. Af-
staða þeirra er á köflum nákvæmlega
jafn fjarstæðukennd og rausið í Bjarti,
þegar þeir styðja fulltrúa þeirra þjóðfé-
lagshópa sem eru þeim í raun og veru
andstæðir.. Það er t.d. engin skynsam-
leg skýring til á því að íslenskur launa-
þræll skuli kjósa fulltrúa samtaka at-
vinnurekenda á þing. Sú "ósjálfráða
skrift" sem þá virðist taka völdin af
fólkinu í kjörklefanum vitnar um þau
sterku ítök sem Bjartur á í þjóðarsál-
inni. Það má því segja að þetta verk
sé yfirfullt af alþjóðlegri og um leið sér-
íslenskri speki - sem á reyndar við um
flest af því sem Halldór skrifaði.
S: Það er líka athyglisvert að skoða hlut
íslenskra kvenna eins og hann birtist í
þessu eða uppáklæddar og drýldnar
embættismannafrúr eins og Rauðs-
mýrarmaddaman - í báðum tilvikum
eru það karlmenn sem stýra lífi þeirra.
A: Enn og aftur er þetta bæði íslenskur
og alþjóðlegur veruleiki. Ég þykist viss
um að Ásta Sóllilja sé á vappi bæði í
Tórínó og Timbúktú og Rauðsmýr-
armaddaman siglir áreiðanlega þönd-
um seglum um stásslega veislusali í
París og Róm. í framhaldi af því má
nefna að þessar konur eru kannski
öllu meiri "manngerðir" en einstakling-
ar. Þær eru eins og reikistjörnur sem
hringsóla í kringum Bjart hann er mið-
depillinn í sólkerfi verksins. Og ef við
komum nú að sýningunni sjálfri, þá er
Bjartur ekki einn heldur tvöfaldur í leik-
gerðinni. Hvernig fannst þér að skipta
honum svona á milli Ingvars og Arn-
ars?
S: Að mörgu leyti góð hugmynd vegna
þess að eitt af því sem er mjög erfitt í
leikhúsi er að láta eldri menn leika
yngri menn og öfugt. Á vissan hátt rýf-
ur þetta samt stemmninguna sem búið
er að skapa í kringum karakterinn.
Maður þarf smátíma til að venjast nýj-
um Bjarti í seinni hlutanum. Að öðru
leyti truflaði þetta mig ekki.
A: Kannski má líka segja að þetta sé
glúrin lausn að því leyti að Bjartur er
ekki einhamur, heldur þvert á móti
margar persónur í einni. Hann er og
verður holdtekja ýmissa þverbresta
sem einkenna sálarlíf okkar íslend-
inga. Þar að auki trufla þessi skipti enn
minna fyrir þá sök að Ingvar og Arnar
eru miklir jafningjar á sviði - þótt ólíkir
séu. Svo eru þeir líka komnir með
reynslu í því að skipta á milli sín per-
sónum. Þess er jú skemmst að minn-
ast þegar þeir fyrir nokkrum árum
deildu með sér Pétri Gaut.
S: Það sem setur einna mestan svip á
þessa sýningu er það hversu vel höf-
undum leikgerðarinnar tekst að leysa
margvísleg vandamál í sviðsetningu
sögunnar. Þar má til dæmis nefna at-
riðið þar sem Bjartur fer á hreindýra-
veiðar. Það er mjög snjallt að láta leik-
arana túlka hreindýrin á þann einfalda
og stílhreina hátt sem þarna er gert.
Það er reyndar líklegt að Lára Stef-
ánsdóttir hafi - sem stjórnandi sviðs-
hreyfinga - átt sinn þátt í atriðum af
þessu tagi. Svo er líka frábært að láta
hljóðfærin og hljóðfæraleikarana vera í
gervi dýra. Sýningin er yfirfull af svona
einföldum og um leið smekklegum
lausnum. Það má segja að umgjörð
verksins sé mjög leikræn og kunnáttu-
samleg.
A: Ég er alveg sammála því. Hins vegar -
og það er kannski einhver fordild í mér
sjálfum - fannst mér á köflum þessi
glæsta og fágaða umgjörð vera um
leið einn af veikleikum sýningarinnar.
Þar á ég við að fágunín gangi á þegar
aðstæður og uppákomur í lífi Bjarts
voru settar í jafn “flottan" leikrænan
þúning og þarna er stundum gert. Ég
hefði á köflum viljað sjá meiri grófleika,
hrárri lausnir, því þær hefðu að mínu
viti verið betur til þess fallnar að undir-
strika harmleikinn í verkinu.
S: Þér finnst þá að sviðsetningin hefði
mátt vera "frumstæðari" og kaldari?
46 Vikan