Menntamál - 01.02.1975, Síða 22

unarafl barna síðar á æskuskeiðinu? Hvers vegna
halda svo fá áfram að fá stórkostlegar hugmyndir?
Ég held að hluti svarsins sé að frumlegar hugmyndir
verði minna virtar. Stundum telja fullorðnir að
þær séu lítilfjörlegar, eins og sumum finnast ef til
vill hugmyndir Kevins, Stephanie og stærðfræð-
ingsins. Stundum eru þær taldar óeðlilegar, eins
og t.d. það að prófa hvernig sé að ganga í hægri
skó á vinstra fæti og öfugt eða að spyrja spurninga
sem fullorðið fólk skammast sín fyrir. Með því
móti er dregið úr börnum að kanna eigin hugmynd-
ir og þeim er kennt að spyrja ekki heimskulega.
En ég held að um fleiri atriði sé að ræða. Stór-
kostlegar hugmyndir verða ekki til úr engu. Þær
eru framhald annarra hugmynda. Eftirfarandi dæmi
skýrir ef til vill hvað ég á við.
Hank var kraftmikill drengur í 5. bekk en ekki
mikill námshestur. Bekkjarfélagarnir höfðu verið
að læra um rafstraum með vasaljósarafhlöðum,
ljósaperum og víraspottum, þegar börnin höfðu
kynnst nokkuð þessum hlutum og eiginleikum
þeirra bjó kennarinn til nokkra „töfrakassa“.
Tveir vírar komu út úr hverjum kassa, en inni í
lokuðum kössunum voru vírarnir tengdir. í einum
kassanum voru vírarnir tengdir við rafhlöðu, í
öðrum voru þeir tengdir við ljósaperu, í enn öðrum
voru þeir tengdir við vírbút af ákveðinni lengd sem
hafði mikið viðnám og i einum kassanum voru
þeir alls ekki tengdir. Með því að tengja kassana
saman gátu börnin komist að því hvernig tenging-
unni var háttað inni í kössunum. Hank tengdi
rafhlöðu og ljósaperu við vírendana sem komu út
úr kössunum eins og mörg hin börnin. Þar sem ljós
kom á peruna vissi hann að minnsta kosti að þræð-
irnir voru tengdir á einhvern hátt inni í kassanum.
En þar sem ljósið var ekki eins bjart og venjulega
vissi hann líka að þræðirnir voru ekki tengdir beint
saman og að þeir voru ekki tengdir saman með
venjulegum koparvír. Hann vissi, eins og hin börn-
in, að ástæðan fyrir því að daufara ljós var á
ljósaperunni en venjulega var gat verið sú að
vírarnir væru tengdir inni í kassanum við aðra
Ijósaperu eða ákveðna gerð af vír sem hefði mikið
viðnám.
Þetta var um það bil það sem kennarinn ætlaðist
til að börnin kæmust að. En til að fá þau til að
hugsa svolítið lengra, spurði hann þau hvort nokkur
leið væri að segja til um hvort vírarnir í kassanum
væru tengdir við ljósaperu eða vír sem hefði mikið
viðnám. Kennarinn hafði ekki gert sér ljóst að
hægt væri að svara þessari spurningu. Eftir svo-
litla umhugsun hafði Hank fengið hugmynd. Hann
losaði rafhlöðuna og peruna sem hann hafði áður
tengt við kassann. í staðinn tengdi hann sex raf-
hlöður við kassann. Hann hafði áður við tilraunir
sínar komist að því að sex rafhlöður myndu sprengja
ljósaperuna, ef pera væri tengd við virendana inni
í kassanum. Hann vissi einnig að straumrásin
mundi rofna ef peran spryngi. Þegar þessu var
lokið tengdi hann aftur rafhlöðuna og ljósaperuna
við kassann. Nú sá hann að ekkert ljós kom á
peruna utan kassans. Hann fullyrti nú með rökum
að vírarnir væru tengdir við ljósaperu en nú væri
hún brunnin yfir. Ef vír með ákveðnu viðnámi
hefði verið inni í kassanum myndi loga á perunni
eftir sem áður.
Athyglisvert er að til að sannreyna hugmyndina
þurfti Hank að taka þá áhættu að eyðileggja eina
ljósaperu. í raun gerði hann það. Til að taka hug-
myndina gilda varð kennarinn, í fyrsta lagi, að
viðurkenna að Hank hefði dottið snjallræði í hug
sem jafnvel honum hafði ekki hugkvæmst. Að auki
varð hann að samþykkja að smávægilegum verð-
mætum væri hætt. Án þessa hefði Hank ekki getað
reynt hugmynd sína. Börn fara oft á mis við þess
háttar reynslu.
En mikilsvert er að gera sér grein fyrir að til að
fá slíka stórkostlega hugmynd þurfti Hank að vita
ýmislegt um rafhlöður, ljósaperur og víra. Kynni
hans af þessum hlutum og fyrri tilraunir með þá
voru forsendur þessarar hugmyndar.
David Hawkins hefur sagt: „Menn eiga ekki að
reyna að komast yfir námsefni, heldur að komast
til botns í því“. Það er einmitt það sem mér finnst
að skólastarf ætti að vera fólgið í. Skólastarf getur
hjálpað nemendum að uppgötva ýmis fyrirbæri
umhverfisins sem börnin myndu ella ekki komast
í snertingu við. „Stórkostlegar hugmyndir“ reistar
á öðrum „stórkostlegum hugmyndum“. Við fáum
þær ekki án viðfangsefnis. Eins og Piaget orðar það,
fólk verður að ná til umhverfisins með eigin hugs-
un, meðtaka það sjálfir. Margir hlutir eru ekki í
sjónmáli — jafnvel þótt þeir séu í nálægð — nema
við vitum hvernig hægt er að nálgast þá. Skólar
og kennarar geta skapað umhverfi og valið spurn-
ingar sem hvetur börnin til athafna og um leið og
börn eru orðin virk hljóta þau að sýna hugkvæmni.
Það er tvennt sem þarf til þess að börnin hafi í
MENNTAMÁL
20