Menntamál - 01.02.1975, Síða 27

þroskaferli barnsins sé svo lílill að litlu skipti. Það
að fá ,,stórkostlegar“ eða frjóar hugmyndir, sem
ég held fram að skipti sköpum um vitrænan þroska,
mótast hins vegar að mjög miklu leyti af því hvort
börn, og fullorðnir, hafa tækifæri til að fá slíkar
hugmyndir. Ég hefi þegar sagt töluvert um mikil-
vægi þess að börnum sé leyft að hafa eigin hug-
myndir og vinna samkvæmt þeim.
Hugsun verður að hafa innihald, menn verða
að hugsa um eitthvað. Ef menn hafa yfir að ráða
einhverri þekkingu geta þeir reynt að skipuleggja
nýja reynslu og nýjar upplýsingar sem tengdar eru
þessari ákveðnu þekkingu. Menn leiða það sem
nýtt er að því, sem menn vissu fyrir. Skólastarf
þarf að hafa innihald. Ég tek fram að með innihaldi
á ég ekki við ritaða eða talaða samantekt á þekkingu
einhvers annars. Ég er ekki að höfða til afturhvarfs
til kennslubóka eða fyrirlestra. Ég á við samantekt
viðkomandi persóna á hugsunum, gerðum, sam-
þættingu, ályktunum og tilfinningum. Sumt er
tengt einhverju sem barnið hefur heyrt eða lesið,
en það hefur sjálft tengt það saman fyrir sig og
það skapar nýja möguleika til enn meiri tengingar
og samþættingar.
Því meiri „fjársjóð“ sem barnið á af hugsunum
og gerðum (það sem Piaget nefnir skemu (schemes))
þeim mun meiri möguleika hefur það á að tengja
fyrirbæri með hugsun sinni. Mikilvægi tilraunar-
innar í Afríku var að stækka ,,fjársjóð“ af reynslu-
þáttum sem tengdir voru almennum hlutum, sem
aftur á móti eykur þörfina fyrir vitræna samþætt-
ingu.
Hugsum okkur barn sem opnaður hefur verið
heimur algengra hluta og fyrirbæra. Möguleikar
þess hafa aukist mikið. Það hefur séð að þegar
sjór er soðinn, verður salt eftir, en vatnið gufar
upp. Mundi eitthvað verða eftir ef öl væri soðið?
Ef því sem þá yrði eftir væri aftur blandað í vatn,
yrði þá til öl á nýjan leik ? Það hefur séð að hægt
er að pressa litaðan vökva úr blómum. Væri hægt
að blanda þessum vökva við vatn og lita þannig
vatnið ? Væri hægt að lita matarolíu á þennan hátt ?
Allar þessar spurningar og framkvæmdir sem af
þeim leiða verða til vegna umgengni barnsins við
möguleika sem felast í algengum hlutum og fyrir-
bærum.
Ég held að vitsmunir geti ekki þroskast án þekk-
ingar. Samtenging nýrra þátta byggist á að vita nóg
um eitthvað í fyrstu til að láta sér detta í hug að
gera eitthvað eða spyrja spurninga, sem leiða af
sér enn flóknari tengsli. Því fleiri hugmyndir sem
einstaklingurinn hefur og getur höfðað til, því
fleiri nýjar hugmyndir fæðast og þeim mun betur er
hann fær um að byggja upp og tengja enn flóknari
hugmyndir og gerðir.
Piaget hefur ályktað að sumt fólk komist á skeið
formlegrar rökhugsunar á ákveðnu sviði sem þeir
þekkja vel — t.d. bifvélavirkjun — án þess að valda
formlegri rökhugsun á öðrum sviðum. Þetta tengist
því sem ég hefi verið að reyna að segja. Mönnum
geta dottið í hug margir möguleikar á sviði sem þeir
þekkja vel og að vinna úr þeim krefst oft form-
legrar rökhugsunar. Ef menn þekkja ekkert svið
nógu vel til að skilja flókið samspil á viðkomandi
sviði, er ekki líklegt að þeir þroskist vitrænt. Næg
þekking á hlut eða fyrirbæri er ein forsenda þess
að fá „stórkostlega hugmynd“.
Eitt atriði að lokum. Þessar „stórkostlegu hug-
myndir“ sem ég er að tala um þurfa ekki að virðast
stórkostlegar í augum annarra. Ég held að enginn
munur sé á „stórkostlegri hugmynd“ sem margir
hafi áður fengið og „stórkostlegri hugmynd“ sem
aldrei hefur áður fæðst. Eðli skapandi hugsana og
breytni er hið sama hjá ungu barni sem í fyrsta
sinn tengir það að sjá hlut og þreyfa á honum,
Kevin sem datt í hug að raða sogstráunum eftir
lengd, matsveini sem uppgötvar nýja samsetningu
á kryddjurtum eða stjörnufræðingi sem formar nýja
kenningu um upphaf alheimsins. í hverju tilfelli er
um að ræða að finna nýja samþættingu hluta sem
þegar eru þekktir.
Því meir sem við stuðlum að því að börn fái
„stórkostlegar hugmyndir“ og líði vel vegna þeirra,
þeim mun líklegra er að þau fái einhvern tíma
hugmynd sem engum hefur áður dottið í hug.
MENNTAMÁL
25