Heima er bezt - 01.04.1954, Qupperneq 9

Nr. 4
Heima er bezt
105
JON MARTEINSSON:
Bátamið Bolungarvíkur
1 Nöfn miðanna týnast með breyttum háttum í sjósókn, alveg \
I eins og örnefnin á landi. Brýn þörf er að bjarga frá glötun =
i nöfnum ýmissa gamalla miða og ritfesta, meðan þeir eru ofar i
\ moldu, sem kunna á því full skil. í stórfróðlegri grein, sem hér \
\ fer á eftir, eru talin bátamið Bolungarvíkur. Þar er einnig l
\ sagt frá hlut og notkun hans, sem nú er úr sögunni og fáir nú- \
| lifandi kunna frá að greina — róðrarbandinu.
T. 11111.11111.1111.111 .................................................................
í seinni tíð hefur verið gert
nokkuð að því að safna örnefn-
um, og er ekki nema gott um
það að segja vegna framtíðar-
innar, og verður að teljast nauð-
synlegt, svo að þau falli ekki í
gleymsku. En eigi er síður brýnt
að halda til haga nöfnum á
gömlum bátamiðum, því að sama
hætta getur vofað yfir þeim, þó
að minni sé að vísu. Þó er ekki
gott að vita hvert stefnir. Menn
geta farið að leggja minna upp
úr því að leggja lóðin eftir viss-
um miðum, eins og hinir gömlu
sjómenn gerðu. Lóðafiskirí get-
ur líka alveg lagzt niður og önn-
ur auðveldari aðferð komið í
staðinn. Það er því sannfæring
mín, að rétt sé að safna miða-
nöfnum, svo að þau, eins og önn-
ur örnefni, séu einhvernsstaðar
skráð.
Ég var nokkuð kunnugur í
Bolungarvík, því að ég var sjó-
maður þar um nær 11 vertíðir á
síðasta tíma áraskipanna, upp
úr aldamótunum. Ég þekkti þá
orðið allvíða til miða, en nú er
orðið svo langt um liðið síðan,
að ég treysti mér ekki til að
rekja þau öll, sízt í réttri röð. Því
var það, að ég sneri mér til eins
vinar míns í Reykjavík til þess
að fá hjá honum upplýsingar um
bátamiðin vestur þar. Ég vissi,
að hann var manna kunnugast-
ur þar um slóðir, því að hann
var þar bátaformaður í 14 ár.
Auk þess þekkti ég hann að því,
að vera manna óljúgfróðastan,
sem og minnugan vel.
Hann tók málaleitun minni vel,
og árangurinn af því birtist aft-
an við þessa stuttu grein, En mér
þykir hlýða að gera nokkra grein
fyrir manninum áður en ég birti
örnefnaskrá hans. Hann var einn
af hinum gömlu og góðu skútu-
skipstjórum og bátaformönnum,
og hafði einkenni þeirra í ríkum
mæli: Dugnað, þrautseigju og
áræði. Maðurinn er Einar Þor-
steinsson frá Garðsstöðum, en
nú búsettur í Reykjavík. Hann
er meira en hálf níræður að
aldri. Strax á unga aldri var
hann slyngur til að stýra bát og
14 ára að aldri var hann orðinn
formaður á bát, sem gekk frá
Garðsstöðum, og 18 ára var hann
skipstjóri á litlum kútter, sem
var í eigu Jóns Einarssonar á
GarðsstÖðum og Jakobs í Ögri.
Báturinn hét Björninn. Fyrsta
vorið, sem hann var skipstjóri,
gerði hið mikla mannskaðaveð-
ur, þegar 8 skip fórust fyrir
Norður- og Vesturlandinu, 2
þeirra voru frá ísafirði. Þetta
var vorið 1885. Veður þetta stóð
nærri þrjú dægur, og þennan
tíma allan stóð hann við stýrið,
eða í 33 klukkustundir, svo eng-
inn annar kom þar nærri. Þótti
þetta ærin þrekraun af svo ung-
um manni. Einar kvæntist ung-
ur Sigrúnu Baldvinsdóttur frá
Strandseljum, systur Jóns Bald-
vinssonar alþingismanns. Þau
bjuggu i 25 ár stórbúi á Eyri í
Skötufirði. Eignuðust þau 10
mannvænleg börn. Húsfreyjan
stjórnaði búinu með hinni mestu
atorku meginhluta ársins, og var
til þess tekið, hve mikill mynd-
arbragur var þar á öllu. Sigrún
lézt árið 1943.
Ég hef ekki séð gamla mann-
inn síðasta misserið, en þegar
ég sá hann síðast, myndi engum
koma til hugar að þar færi há-
aldraður maður, svo unglegt er
yfirbragð hans ennþá. Þá vann
hann enn fullt dagsverk í Veið-
arfæragerð íslands.
Eins og að framan er sagt, var
ég í Bolungarvík á seinasta
hluta árabátatímabilsins. Þá var
oft hart í slæmri tíð, og menn
urðu að taka langan barning inn
með Stigahlíð, en þeir, sem til
þekkja, vita, að hún er löng, og
ekki er það ofsagt, sem Einar
sagði, að menn væru orðnir upp-
gefnir, ef þeir neyddust til að
berja inn með henni, eða ekki
náðist lengra en undir Deildina.
En svo voru hálsmenn látnir
hafa róðrarband, sem létti þeim
mjög róðurinn og veitti oftast
ekki af eftir þungt andóf undir
lóðinni. Róðrarbandið var þann-
ig útbúið, að breitt belti var
spennt yfir um sig undir hönd-
unum og náði geiri úr því upp á
herðarnar, síðan voru bönd úr
því að aftan og yfir axlirnar og
fest aftan í það að framanverðu.
Þar var það tekið saman. Síðan
var svo hæfilega langur og mjór
kaðall eða svert snæri fest í það.
Á endanum var leðursveigur,
sem smeygt var upp á ára-
hlumminn. Gat þá ræðarinn
tekið á með herðum sem hönd-
um, raunar með öllum líkaman-
um jafnt, og miðlað átakinu eft-
ir þörfum. Létti þetta stórum á-
takið við róðurinn og gaf þó
meiri styrk.
Eftir að hrognkelsaveiðar hóf-
ust, var beitt úr þeim, og var það
kallað ræksnin, því ekki þekktist
þá síld til beitu, fyrr en farið
var að veiða hana í nót seint á
vorin. Á þessi „ræksni“ fiskaðist
oft vel eftir langvarandi ljósa-
beitu með litlu einu af söltuðum
smokki með, en það var aðal-
beitan að vetrinum. Oft var
meira . í netunum en þurfti í
þann róður, voru þá þær grá-
sleppur, sem eftir voru, seilaðar
á streng og fest við stjóra og
dufl við. Var svo seilin tekin í
næsta róður og ræksnunum
beitt út.
Maður sá, er fann þessa aðferð
upp, hét Gísli og hlaut fyrir vik-
ið viðurnefnið Gísli „gat-í-