Heima er bezt - 01.04.1954, Blaðsíða 13

Nr. 4
*3eima er bezt
109
Frá liöinni tíð * „HÚSI8 “
Um langt skeið var danska selstöðuverzlunin á Eyrarbakka langstærsta verzlun landsins. I»ang-
að sóttu allar sveitir Suðurlands. Misjafnar sögur gengu um verzlunina, eins og gengur og ger-
ist, en því verður ekki á móti mælt, að margir af forstöðumönnum hennar voru hinir mestu
ágætismenn, sem létu sér mjög annt um menningu og framfarir í héraðinu. Má meðal þeirra
nefna Guðmund Thorgrímsen, sem var ,,faktor“ í áratugi. Síðasti forstöðumaður verzlunarinn-
ar var Peter Nielsen, danskur maður, er kom ungur hingað. Fékk hann hið bezta orð. Hann
hafði mikinn áhuga á fuglafræði, og reit margar greinir um það efni í blöðin. Nú heyrir þetta
mikla fyrirtæki sögunni til. Bakkaverzlunin varð að þoka um set fyrir nýjum verzlunarhátt-
um, sem óðum tóku að ryðja sér til rúms fyrir og um aldamótin. Selstöðuverzlanirnar hafa
fæstar hlotið góð eftirmæli, enda varla við að búast. Þó skilst manni, að fyrirtæki þau, er
tóku við, gætu í mörgum greinum lært af þeim gömlu, og ekki sízt þá menningu, sem þau
fluttu með sér í ýmsum greinum hingað, en nokkuð skortir á hjá okkur sjálfum. — Myndin
sýnir forstöðumann verzlunarinnar og nokkra aðra menn við öldrykkju fyrir utan heimili
verzlunarstjórans, en það var jafnan nefnt ,,Húsið“ í taglegu tali. Um Bakkaverzlunina er
ítarlegur fróðleikur samankominn í riti Vigfúsar fræðimanns Guðmundssonar um sögu eyrar-
bakka.
og mælt var það, að Vatnsdals-
meyjunum litist vel á manninn.
Þar kom þó, að Þorsteinn festi
ráð sitt. Giftist hann vorið 1873
Halldóru Pétursdóttur frá Vala-
dal eins og segir i brúðkaups-
kvæði, er þeim var flutt:
Sú kona ekki í djúpum dölum
nam dafna sem þann veiddi hal.
Hún vóx í fjalla vænum sölum
í Valadal.
Hann valdi þá sem vildu fleiri
velja af yngismanna sveit.
Já, það var gæfumunur meiri
en margur veit.
Eftir að Þorsteinn giftist, var
talið að hann ætti búið með
móður sinni, þótt saman stæði
sem eitt, og hún hefði á hendi
bústjórn sem áður. Eins og get-
ið er í næsta þætti á undan,
flutti Þorsteinn með móður sinni
að Haukagili. Þar tók hann strax
til starfa, byggði upp tvær hlöð-
ur og nokkuð af fénaðarhúsum.
Byrjaði á að girða túnið með
grjótgarði og auka það út,
byggja kálgarða og fleira, og var
all stórvirkur. Væntu menn hins
bezta af honum á þessu sviði
sem öðrum. En þá kom dauðinn.
Þorsteinn sýktist á ferðalagi af
blóðeitrun, komst þó heim, en
lá skamma stund og dó 29. ágúst
1881. Enginn mun sá hafa verið
í Vatnsdal, er ekki harmaði frá-
fall hans, og þótti höggvið djúpt
skarð í búendaflokk Vatnsdæla.
„Deyr fé, deyja frændr,
deyr sjalfr, it sama;
en orðstírr deyr aldregi,
hveim er sér góðan getr.“
Þau Þorsteinn og kona hans
höfðu eignazt tvær dætur, sem
lifa. Eftir dauða manns síns
undi Halldóra ekki í Vatnsdal,
en fluttist vorið eftir til foreldra
sinna í Skagafirði. Lengi á eftir
fannst Vatnsdælingum dalurinn
drjúpa eftir missi þessa fólks.
Þetta er úr ljóði, er Halldóru
var afhent við burtför hennar
úr Vatnsdal:
„Þú komst með gleði, gleði
nauztu hér,
því gefin varstu okkar bezta
halnum,
en héðan aftur hrygg og mædd
fer,
við hörmum ykkur, líka sárt í
dalnum.
Stutt er gleðin, stutt er reynslu-
tíð,
ef stefnum vér til ljóssins
björtu heima
og lítum aftur, yfir endað stríð,
en endurminning viðkvæmt
hjörtun geyma.“
Halldóra var góð kona og
gjörfuleg eins og hún átti kyn
til. Nokkru síðar giftist hún Ól-
afi alþingismanni Briem. Þau
bjuggu lengi á Álfgeirsvöllum í
Skagafirði, sem hún hafði tekið
í arf. (Ritað í des. 1922.)
Jarðarför Þorsteins sáluga fór
fram að Haukagili 10. sept. Jarð-
sett í Grímstungu. Bæði for-
eldra minna voru þar viðstödd.
Þótt ég væri þá aðeins tæpra 8
ára, er mér minnisstæð frásögn
móður minnar, sem var uppeld-
issystir Þorsteins og bróðurdótt-
ir móður hans. Sagðist hún
aldrei hafa séð annan eins
mannfjölda samankominn, bæði
úr dalnum og víðsvegar utan úr
sýslu. Hefði allt borið þess ljós-
an vott, að Þorsteinn sál. varð
samtíð sinni harmdauði.
Hér er þessum frásagnaþátt-
um lokið. Ég hef athugað í
Þjóðskjalasafninu bæði skipta-
bækur Húnavatnssýslu frá þeim
tíma og ennfremur sveitarbæk-
ur Áshrepps, um búaskiptin í
Grimstungu. Við fráfall Jóns
Skúlasonar finnst ekki neitt.
Bendir það á, að skiptin hafi
ekki verið opinber, enda erfingj-
ar fullveðja. Guðrún annarsveg-
ar, en hinsvegar Jón, stjúpson-
ar (Brúsastaða-Jón).
Fæst því ekkert yfirlit yfir
j arðeignirnar, en þær voru mikl-
ar og víðar. Aftur á móti sést í
sveitarbókum Áshrepps, bæði
framtöl í Grímstungu og sömu-
leiðis útsvarahæð á búinu og
einnig öll útsvör hreppsins. Tek
ég það hér upp eftir sveitarbók-
unum, síðasta árið, sem Jón
Skúlason lifði, og fyrsta árið