Heima er bezt - 01.11.1956, Blaðsíða 12

FORSETI ÍSLANDS
talar til Jpjóharinnar
Naumast mun nokkur íslendingur þurfa að flytja
jafnmargar tækifærisræður og forseti íslands. Ótalmörg
eru þau tækifæri, þar sem hann þarf að koma fram
fyrir hönd þjóðarinnar og flytja ræðu í því tilefni.
Má því segja, að það sé verulegur þáttur í starfi hans.
Ræður Asgeirs Asgeirssonar forseta eru merkilegar, og
er það þó trúa mín, að þær muni þykja enn merkilegri,
er fram líða stundir, og sumar þeirra verða taldar meðal
sígildra bókmennta Islendinga. Að sjálfsögðu tekur hann
ekki þátt í deilumálum dagsins í ræðum sínum eða
tekur afstöðu til stjórnarmyndana, utanríkismála eða
annars, sem hæst er á baugi hverju sinni. En ræður hans
hafa samt alltaf boðskap að flytja. Þær gefa yfirsýn
yfir málin, og þær eru ávöxtur mikillar lífsreynslu, víð-
tækrar þekkingar og mannúðlegs anda. Þessvegna flytja
þær sáttarorð, gefa oss efni til umhugsunar og mættu
til þess verða, að skapa þjóðinni allri víðari sjónhring.
Hér fara á eftir tilvitnanir í nokkrar af ræðum
Ásgeirs Ásgeirssonar. Stuttir kaflar úr ræðum gefa þó
aldrei nema mjög takmarkaða hugmynd um þær, og
lítið úrval úr miklu efni vandgert. Leitazt hefur verið
við að velja ræðukafla þessa þannig, að þeir gæfu nokkra
mynd af viðhorfi og lífsskoðun Ásgeirs Ásgeirssonar.
Til nánara yfirlits eru ræðukaflar þessir flokkaðir
eftir efni:
1. STJÓRNSKIPULAG OG ÞJÓÐFÉLAGIÐ.
LEIKREGLUR LÝÐRÆÐISINS.
Starfssvið forsetans.
Úr ávarpi 1. ágúst 1952.
Sá, sem er fyrstur í starfi, á ríkan þátt í að móta þær
venjur, sem skapast um beitingu valdsins. Stjórnarskrá
íslands fær forseta mikið vald í orði kveðnu, en tak-
markar það við vilja Alþingis og ríkisstjórnar. Um lög-
gjöf og stjórnarathafnir þarf undirskrift ráðherra,
sem bera hina pólitísku ábyrgð. Forsetinn skipar ráð-
herra og veitir þeim lausn, en er um það bundinn vilja
meiri hluta Alþingis — ef sá vilji er til, svo sem vera
ber. Þegar þjóðin hefir kosið til Alþingis, þá ætlast
hún til, að þingmenn hafi Iag og vilja á að skapa starf-
andi meiri hluta. Það er hættulegt fyrir álit og virðingu
Alþingis, þegar það mistekst, og ætti helzt aldrei að
koma fyrir. Það er þjóðarnauðsyn, að áhrif forsetans til
samstarfs og sátta sé sem ríkust, og þá sérstaklega þegar
stjórnarmyndun stendur fyrir dyrum....
En hver sá forseti, sem vinnur að sundrung og lætur
sig engu skipta vilja Alþingis, hann hefur rofið eið sinn
og verðskuldar þá meðferð, sem stjórnarskráin heim-
ilar.
Lýðræði og kosningar.
Úr ávarpi 1. ágúst 1952.
Trúin á þjóðina, traust á almenningi, er grundvöllur
stjórnarskipulags vors, trú og traust á fólkið, sem áður
safnaðist í Almannagjá, en nú í kosningum um land
allt, að undangengnum frjálsum umræðum. Þetta er
eina stjórnskipulagið, sem leysir þjóðirnar undan oki
ofbeldisins. Kosningar eru aldrei hættulegar í lýðfrjálsu
landi, það væri áfellisdómur um lýðræðið sjálft. Þær
eiga að líkjast sverðinu Sköfnungi, sem græddi hvert
sár, sem veitt var með því. Baráttan er óhjákvæmileg
og átök nauðsynleg. Það eru leikreglurnar, sem ein-
kenna lýðræðið, og friðsamleg úrslit. Lýðræðið er jafn-
an í hættu, og ein hættan er nútíma áróðurstækni, sem
mótuð er í einræðisanda. Frjálsar umræður, vakandi
áhugi almennings og þjóðarþroski er sterkasta vörnin.
Þá láta staðreyndirnar ekki að sér hæða, — og sann-
leikurinn mun gera yður frjálsa.
Kosningabarátta.
Úr áramótaræðu 1954.
Almenningur í landinu mundi áreiðanlega fagna
því, að kosningabaráttan sjálf standi ekki allt kjörtíma-
bilið. En stundum hefur stappað nærri, að svo sé á
voru landi. Það er jafnvel ekki gróði að því fyrir flokk-
ana sjálfa að brenna upp allt sitt eldsneyti í ótíma.
.... Það, sem háir oss Islendingum, er návígið og
stóryrðin, en múgsefjan einræðisaflanna hefur hér ekki
jarðveg.
Allt líf er samstarf — og barátta. Það er engin leið
að ljúka lífsbaráttunni í einu átaki. 1 stjórnmálunum
þarf hvorttveggja, aflið og mýktin. Það er eins og í
íslenzkri glímu. Það er ein sú mesta íþrótt hverrar
þjóðar að stjórna sjálfri sér. En eins og í glímunni vill
það oft verða, að einn hafi aflið, en annar mýktina í
ríkara mæli. Hvorugs má þó án vera, og þannig getur
einn bætt annan upp í mannlegu félagi, en leikreglun-
352 Heima er bezt