Heima er bezt - 01.05.1960, Blaðsíða 16

Skyggnzt inn í fortíðina
E;t er síðan menn tóku að kanna sögu lífsins á
jörðinni með hjáip steinrunninna leifa af dýr-
um og plöntum. Margt hefur furðulegt komið
í ijós við þær rannsóknir, og mörg gátan hefur
verið ráðin, en samt eru þær gátur enn margar, sem
vísindamennirnir hafa glímt við að leysa og gera enn,
án þess að lausn hafi fengizt.
Það er ljóst, að dýralíf jarðarinnar hefur tekið stór-
felldum breytingum eftir því sem tímar hafa liðið.
Straumur þróunarinnar hefur runnið án afláts. En jafn-
framt því, sem nýjar tegundir hafa komið fram, lifað
og þroskazt, hafa aðrar tegundir og heilir ættbálkar
og flokkar dáið út, án þess að séð verði, hvað þeim hafi
orðið að fjörtjóni. Eitt kunnasta dæmið í þeim efnum
er saga skriðdýranna. A miðöld jarðar var blómaskeið
þeirra. Þá var dýraflokkur þessi bæði fjölskrúðugri og
stórvaxnari en nokkru sinni fyrr eða síðar. Meðal þeirra
Beinagrind úr Mylodon.
voru stærstu landdýr, sem nokkru sinni hafa lifað á
jörðinni. Höfðu þau lagað sig eftir bæði láði og legi.
En allt um það hverfa risadýr þessi úr sögunni á tiltölu-
lega skömmum tíma, án þess að fundin hafi verið við-
unandi skýring á hvarfi þeirra.
Þegar ríki skriðdýranna líður undir lok, hefst öld
spendýranna. Um tugmilljónir ára höfðu frumspen-
dýrin lifað samtímis skriðdýrunum, án þess að taka
verulegum breytingum eða framförum. En á aldamót-
um miðaldar og nýju aldar taka þau risaskref áleiðis á
þróunarbrautinni, og fyrr en varir hafa þau ekki ein-
ungis skipað til fulls sæti hinna horfnu skriðdýra, held-
ur farið fram úr þeim á flesta lund.
Hér er ekki unnt að rekja sögu spendýranna, sem í
senn er fjölþætt og furðuleg. En þess verður að geta,
að í sögu einstakra ætta og tegunda hafa skipzt á skin
og skúrir. Ættir og einstakar tegundir hafa lifað sitt
vaxtar- og þroskaskeið, staðið með miklum blóma um
hríð, en horfið síðan úr sögunni án þess að séð verði,
hvað valdið hefur hnignun þeirra og dauða.
Dýralíf í Suður-Ameríku er um margt furðulegt og
á sér merkilega sögu. Snemma á nýöld einangraðist
álfan frá öðrum heimsálfum, og afleiðing þess varð, að
dýralífið þar þróaðist eftir eigin leiðum og gerðist um
margt furðuólíkt því, sem var í öðrum heimsálfum.
Helztu einkennisdýr þar í hópi spendýranna voru hinir
svonefndu tannleysingjar. Af þeim lifa nú einungis þrjár
ættir smávaxinna dýra í Suður-Ameríku, og ein tegund
utan hennar. Kunnust hinna suðuramerísku tannleys-
ingja eru letidýrin. Allir aðrir tannleysingjar hafa dáið
út, og var þó ættbálkur þessi mjög fjölskrúðugur og
vel úr garði gerður á marga lund. Einkum voru margar
tegundir hans harla stórvaxnar. En hvað hefur orðið
dýrum þessum að fjörtjóni?
Lítill vafi er á því, að eftir að Suður- og Norður-
Ameríka tengdust á ný, hefur innrás gráðugra, þurftar-
mikilla rándýra í Suður-Ameríku átt nokkurn þátt í
niðurlögum einhverra þessara tannleysingja, en því fer
fjarri, að sú skýring nægi um þau öll. En nýlega hafa
menn uppgötvað eitt atriði, sem ef til vill varpar ljósi
á hina torráðnu gátu um niðurlag útdauðra dýrateg-
unda.
Meðal hinna útdauðu letidýra var eitt harla stórvaxið
dýr, sem Mylodon kallast. Við fjörð þann, er Ultima
esperanza heitir, sunnarlega í Patagóníu, fundust miklar
leifar af dýri þessu fyrir alllöngu síðan. Leifar þessar
voru svo nýlegar í útliti, að menn töldu víst, að dýrin,
sem þær voru af, hefðu dáið fyrir tiltölulega skömmum
tíma, og um leið datt fræðimönnum í hug, að enn kynni
dýr þetta að vera á lífi í hinum lítt könnuðu óbyggðum
landsins. Af umræddum Ieifum má nefna húðpjötlur,
bein, sem báru þess minjar, að þau hefðu verið brotin
160 Heima er bezt