Heima er bezt - 01.05.1960, Blaðsíða 18

HARALDUR BESSASON, PRÓFESSOR:
Kristján Porsteinsson og safn nans
* síðastliðnu sumri var stofnað til merkilegrar
/\ sýningar á íslenzkum munum í einni af stærstu
t 'V verzlunarbyggingunum hér í Winnipeg. Það
JL var Borgnesingurinn Kristján Þorsteinsson, er
gekkst fyrir sýningunni og lagði til sýningarmuni, sem
allir höfðu verið smíðaðir eða saman settir af honum
sjálfum. Hér var urn að ræða líkön af íslenzkum bæj-
um, húsum og kirkjum og upphleyptar landslagsmynd-
ir, ásamt sýnishornum af íslenzkum jurtum og bergteg-
undum. Sýningargestum þótti bera vel í veiði, enda var
sýningin vel sótt og hennar lofsamlega getið í útvarpi
og blöðum.
Hér verður ekki gerð tilraun í þá átt að lýsa nákværn-
lega öllum sýningarmunum Kristjáns Þorsteinssonar,
því að það yrði ekki gert nema í alllöngu máli. En ég
vil ekki láta það hjá líða að drepa nokkru nanar á ymsa
þætti þessa starfs, sem hér hefur verið unnið í stopul-
um tómstundum.
Merkasti þáttur safnsins eru eftirmyndirnar af bygg-
ingum, en þær eru gerðar af slíkri samvizkusemi að sá,
sem skoðar, fær mjög glögga hugmynd um þann þátt
íslenzkrar menningarsögu, sem flestir vita minnst um,
þ. e. þann húsakost, sem íslenzk þjóð bjó við um alda-
raðir.
Það er nú um aldarfjórðungur liðinn síðan Kristján
Þorsteinsson hóf að smíða húslíkönin. Mun tæpast of-
mælt, að æ síðan hafi hann varið til þess starfs öllum
tómstundum sínum. Að minnsta kosti hef ég það fyrir
satt, að hafi Kristján gert hlé á smíðunum, þá hafi hug-
urinn verið að verki, en Kristján er manna fróðastur um
íslenzkar byggingar og íslenzka bæi á síðustu öldum.
Hann hefur aflað sér ýmissa gagna um þessi efni og
jafnvel byggt upp íslenzka sveitabæi á 17. öld eftir ein-
urn saman rituðum heimildum. Kristján hefur eigi farið
færri en þrjár ferðir til íslands síðustu fimmtán árin og
þá kappkostað að gera sem víðförulast um landið og
hyggja að gömlum byggingum og húsatóftum. Hann
hefur sjálfur sagt mér frá því, að svo mjög hafi við-
fangsefnið hrifið hug sinn á þessum ferðum, að hann
hafi séð í anda heilar bæjaraðir rísa af rústum í Jökul-
dalsheiðinni.
Sem dæmi um bæjalíkön Kristjáns má nefna Glaum-
bæ í Skagafirði og Möðrudal á Fjöllum, en í Möðrudal
dvaldist Kristján í æsku. Þessar eftirmyndir gefa full-
komna hugmynd um svip bæjanna, bæði hið ytra og hið
innra, og er hver hlutur gerður af stakri vandvirkni. Eft-
ir að fólk hefur virt fyrir sér bæjarþil og útveggi, má
lyfta þaki eða gafli, og er þá næsta auðvelt að gera sér
grein fyrir húsaskipun hið innra, og getur þar að líta
innanstokksmuni, rúmflet, lokrekkjur, kistur og kistla.
Þá má telja búsáhöld og umbúnað ýmissa hluta. Ná-
kvæmar skýringar fylgja hverjum hlut.
Húsagerð Kristjáns er ekki einskorðuð við íslenzka
sveitabæi. Elann hefur einnig lagt sig í líma að gera sem
nákvæmastar eftirmyndir af íslenzkum kirkjum. Má
nefna í því sambandi Víðimýrarkirkju í Skagafirði,
Strandarkirkju og Grímseyjarkirkju, og hefur Kristján
reist þessar kirkjur sínar af sömu vandvirkni og sveita-
bæina. Þá má geta húsa úr kaupstöðum, og minnist ég í
því sambandi gamalla kunningja, bæði frá Akureyri og
Reykjavík. í nánu sambandi við húsagerðina eru upp-
hleyptar myndir af íslenzku landslagi, en Kristján hefur
mótað fallegar myndir af jöklum og fjöllum.
Hver er svo maðurinn Kristján Þorsteinsson, sem var-
ið hefur tómstundum sínum síðasta aldarfjórðunginn í
Til vinstri: Kristjdn Þorsteinsson, með einn sýningarmun,
islenzka baðstofu.
mm