Heima er bezt - 01.04.1961, Blaðsíða 18

Garnli barrskógurinn í Gróðrarstöðinni á Akureyri.
eða skrafað um skógrækt á íslandi á 19. öldinni, þótt
margt væri rætt um framfarir og umbætur. Ekki virð-
ist Einar í Nesi hafa komið auga á skógræktina í verð-
launaritgerð sinni „Um framfarir Islands“ 1871, og er
þar þó á margt drepið af skilningi og víðsýni. Síra Sig-
urður Gunnarsson skrifaði merka lýsingu á skógum á
Austurlandi 1872, og birtist hún í Norðanfara, en ann-
ars mun fátt vera að finna frá þeim árum um það efni.
Það má því að nokkru leyti kallast forboði nýrrar ald-
ar og viðhorfs, þegar Sæmundur Eyjólfsson tekur að
rita um skóga á íslandi í Búnaðarritið 1891. Þar ræðir
hann allrækilega urn uppblástur lands og stiklar á sögu
skóganna í stórum dráttum. Kveður hann þar upp úr
með það, að ill meðferð, högg og beit hafi átt megin-
þáttinn í eyðingu skóganna. Um skógarhöggið kemst
hann svo að orði: „að eyðileggingin sé þó að líkindum
eigi meir falin í því, hve mikið þeir hafi verið höggnir,
heldur hinu, hve illa og óforsjálega það hafi verið gert.“
Þá bendir hann með skýrum dæmum á afleiðingarnar
af eyðingu skóganna, svo sem uppblástur og skriðu-
föll, sem alltaf fari í kjölfar skógareyðingarinnar, nefn-
ir hann Hafnarskóg í Borgarfirði, sem eitt áþreifanleg-
asta dæmið í þeim efnum. Þar hafi um miðja öldina
verið blómlegur skógur, sem nú eru gróðurlausar skrið-
ur og melarindar. Hvetur hann mjög til að skóglendi
sé verndað og gefur ýmis góð ráð til þess að draga úr
hættunni af skógarhöggi. Einnig sýnir hann fram á hver
gagnsemi og fegurðarauki sé að skógum í landinu.
Sennilega er það ekki hending ein, að einmitt sama árið
og grein Sæmundar birtist flutti Jón Þórarinsson frið-
unarfrumvarp sitt á Alþingi eins og fyrr er sagt.
Ari síðar ferðaðist Sæmundur til Noregs og Dan-
merkur til þess að kynna sér skógrækt. Arið 1894 skrif-
ar hann enn í Búnaðarritið og lýsir þar skógum á
Fljótsdalshéraði og í Þingeyjarsýslu. Er það hin fyrsta
lýsing á stórum svæðum íslenzks skóglendis. Hefur hún
mikið gróðursögulegt gildi, þar sem skógunum er lýst
þar af sérfróðum manni. Ymsar sögulegar upplýsingar
eru teknar með um skóga á þessum slóðum, og er rit-
gerðin um allt slíkt hin gagnmerkasta. Við sjálfa skóga-
lýsinguna hnýtir hann nokkrum athugasemdum um eðli
og vöxt birkisins. Kemst hann þar að þeirri einkenni-
legu niðurstöðu, að birkið muni ekki að jafnaði þroska
fræ, að minnsta kosti ekki í skógum norðanlands og
126 Heima er bezt
austan. Ætlar hann því að það æxlist mest með rótar-
sprotum. Naumast verður dregið í efa, að fræfall á
birki hefur verið lítið þetta ár, fyrst jafnglöggur mað-
ur og Sæmundur skýrir svo frá, en hins vegar hefur
reynsla síðari ára sýnt, að ályktun hans er röng með
öllu. Hann telur tilraunir þær, sem gerðar hafi verið
til að rækta birki hafi mistekizt, og brýnir fyrir mönn-
um nauðsyn þess að afla sér sem mestrar þekkingar á
eðli þess og lífi. Fremur er Sæmundur vondaufur um
að takast megi ræktun erlendra trjátegunda, og einnig
um nýrækt skóga sakir kostnaðar. En hann hvetur til
að rækta tré í görðum og meðfram túngötum, og mætti
það ef til vill verða vísir til annars meira. En umfram
allt hvetur hann til friðunar og bættrar meðferðar á
þeim skógarleifum, sem í landinu eru.
Ég hef fjölyrt svo mjög um ritgerðir Sæmundar
Eyjólfssonar, af því að þær eru annars vegar nær hið
eina, sem ritað er að gagni um skógræktarmálið um
langan aldur, en hins vegar munu þær spegla viðhorf
þeirra manna, sem vissu mest og vildu bezt þá í aldar-
lokin, og raunar miklu lengur. En Sæmundur Eyjólfs-
son féll fyrir aldur fram. Er lítill vafi á, að hann hefði
orðið skógræktinni þarfur maður, ef honum hefði enzt
aldur til. — En nú er ný öld að hefjast, og með henni
koma fram nýir menn og ný viðhorf.
III. SÓTT FRAM.
1. Á aldarmorgni.
Tuttugasta öldin gengur í garð. Hannes Hafstein
heilsaði henni með hinu stórbrotna aldamótakvæði sínu,
þar sem brugðið er upp myndum af því, sem skáldið
og umbótamaðurinn sér að öldin muni geyma og færa
þjóðinni að gjöf, er tímar liðu. Eitt af gjöfum hinnar
nvju aldar voru „nvir skógar“. Svo raunsær hefur
Hannes reynzt í kvæði sínu að margar skáldsýnir hans
eru rau'nveruleiki að öldinni liðlega hálfnaðri og þó
raunar miklu fyrr. Aðrar eru að koma fram. Þeirra á
meðal eru nýju skógarnir. En þeir hafa líka átt sína
sögu og aðdraganda. Sögu skógræktarmálanna hefur
fram að þessari öld mátt rekja í einu lagi, en þegar við
Lerkistofn i Gróðrarstöðinni á Akureyri.