Heima er bezt - 01.04.1961, Blaðsíða 19

upphaf 20. aldar gerist hún fjölþættari og verður því
að rekja hvern þátt um sig.
a. Sigurður Sigurðsson og Akureyrarþáttur.
Á þeim árum, sem Sæmundur Eyjólfsson skoðaði
skóga á Norður- og Austurlandi var unglingspiltur í
Fnjóskadal að fást við garðrækt og afla sér þekkingar
á ræktun og gróðri. Þetta var Sigurður Sigurðsson á
Draflastöðum, sem urn skeið varð arftaki Sæmundar í
að fræða menn um skóga landsins og fyrsti brautryðj-
andi nýrrar aldar í því að rækta erlenda viði á íslandi.
Árið 1900 birtist grein í Andvara eftir Sigurð um
Skógana í Fnjóskadal. Má segja að hún marki að nokkru
tímamót í viðhorfum manna til skógræktar á íslandi.
Þarna er skóginum lýst rækilega, rakin saga þeirra, og
sýnt fram á, svo ekki verður hrakið, að þeir höfðu
eyðzt sakir illrar meðferðar og vankunnáttu í hirðingu
þeirra. Þá eru í fyrsta sinn á íslandi birtar mælingar,
er sýna hversu mikill sé ársvöxtur birkisins í íslenzkum
skógi, og hve mikill viðarauki skapist þannig á hverri
dagsláttu skóglendis. Út frá þessum forsendum er síð-
an reiknað, hve mikils arðs megi vænta af skógrækt.
Vafalítið hafa ýmsir rekið upp stór augu, er þeir sáu
þessa útreikninga, sem törvelt var að mótmæla. Og
allmjög stungu niðurstöður Sigurðar í stúf við fullyrð-
ingar síra Arnljóts fáum árum áður, að skógar væru
ekki til gagns og naumast til prýði. Ritgerð Sigurðar
er rökföst og samin af áhuga og staðgóðri þekkingu,
og þeim framkvæmdahug, sem ætíð einkenndi höfund
hennar og skipaði honum í fararbrodd íslenzkra rækt-
unarmanna á fyrstu áratugum aldarinnar. Þegar hér
var komið sögu, hafði Sigurður numið skógrækt í
Noregi og síðar en ekki sízt haft forstöðu um stofnun
fyrstu trjáræktarstöðvarinnar á íslandi, sem gerð var
að undirlagi Páls Briems amtmanns á Akureyri. Þá hafði
Sigurður einnig skrifað grein um skógrækt í Búnaðar-
ritið og bent þar á möguleikana á að flytja inn erlendar
trjátegundir. Er þar einnig í fyrsta sinn færður fram
raunsær grundvöllur í því efni með samanburði á lofts-
lagi og öðrum lífsskilyrðum hér á landi og ýmsum
stöðum í Noregi.
En þessi fyrstu afskipti Sigurðar af skógræktarmál-
unum voru einungis inngangur að öðru meira. Árið
1903 var Ræktunarfélag Norðurlands stofnað, og var
vinna hafin í tilraunastöð þess þá um vorið. Frum-
kvæðið að stofnun þess átti Sigurður Sigurðsson, varð
hann nú fyrsti framkvæmdastjóri þess og sá maðurinn,
sem markaði tilraunastarfsemi félagsins um alllangt
skeið. Einn höfuðþátturinn í tilraunum félagsins fyrstu
árin var trjáræktin. Auk sinnar eigin gróðrarstöðvar
fékk félagið til eignar og umráða hina eldri trjárækt-
arstöð, þegar amtsráðin voru niðurlögð, en þar höfðu
trén dafnað vel undir umhirðu og gæzlu Jóns Chr.
Stephánssonar timburmeistara. Það sýnir í nokkru
stefnu Sigurðar í Ræktunarfélaginu, að þegar í fyrsta
ársriti þess birtir hann Leiðarvísi um gróðursetningu
tfjáa í kringum bæi. Um nær 20 ára skeið var mikið
kapp lagt á tilraunir með trjárækt í gróðrarstöð Rækt-
unarfélags Norðurlands. En síðar dró úr þeim, og þær
lögðust niður, bæði þegar önnur verkefni kölluðu að,
og aðrir aðilar tóku að fara með þau mál. En fyrstu
tvo tugi aldarinnar voru tilraunirnar á Akureyri meðal
hinna merkustu trjáræktartilrauna í landinu. Og þótt
þeim væri minna sinnt síðar þá uxu þar viðarteinungar
úr grasi og ukust að laufi og limi, og vöktu undrun og
aðdáun þeirra, er sáu, meðan enn var lítið um erlendan
trjágróður í landinu. Alls voru reyndar um 20 teg-
undir erlendra trjáa í Gróðrarstöð Ræktunarfélagsins.
Fíafa margar þeirra náð góðum þroska, og var þó síð-
ur en svo, að vel væri ætíð vandað til um val stofna og
heimkynni þeirra. í ársskýrslum félagsins er greint frá
þeim árangri, sem náðist, en langfyllsta skýrslan um
það efni er eftir Jakob H. IJndal 1916. Eru í henni
margar merkar athuganir sprottnar af reynslu þessara
fyrstu ára stöðvarinnar. Meðal annars má nefna það
að ársvöxtur grenis og þó sérstaklega lerkis hafði reynzt
fyllilega sambærilegur við ýmsa staði í skógræktarlönd-
um erlendis. Margar ágætar athuganir eru þar um vöxt
trjánna, og þær hættur, sem að þeim kynnu að steðja,
hversu unnið skuli að trjárækt og hvað helzt beri að
varast, samkvæmt fenginni reynslu. Var það hvort
tveggja að Jakob var maður athugull og hinn bezti til-
raunamaður, og mátti því treysta orðum hans. Hann
hvetur menn mjög til trjáræktar, en gerir þó í fyrstu
einkum ráð fyrir trjárækt við bæi og hús. Hann dregur
þá ályktun af fenginni reynslu, að hér megi rækta bæði
birki og lerki sem skógartré í ábataskyni, og telur lík-
lcgt að svo verði gert í framtíðinni. Einnig bendir hann
á að enn muni vera óíundin lönd, sem vænlegt væri að
sækja trjáplöntur til, og hefur þar einkum Norður-
Canada og Alaska í huga. Hefur hann reynzt sannspár
í flestu af því, er hann ræðir í þessari ritgerð sinni, og
er því vert, að henni sé á loft haldið. Greinina endar
Jakob á hvatningarorðum til manna um að efla trjá-
ræktina og segir að lokum: „Það er eitt menningaratriði
og menningarmark þessarar þjóðar, hvernig það tekst.“
Lítill vafi er á því, að trjáræktin hjá Ræktunarfélagi
Norðurlands ásamt hvatningarorðum þeirra Sigurðar
Sigurðssonar og Jakobs H. Líndal átti drjúgan þátt í að
skapa trjáræktaráhuga á Akureyri, sem varð mjög al-
mennur um skeið, þótt hann dofnaði síðar. En ekki
vakti árangurinn, sem náðist í Gróðrarstöðinni nokkra
áhugaöldu lengra frá. Og enn voru þeir margir, sem
börðu höfði við stein og sögðu, að ekkert væri að
marka þótt tré gætu vaxið við „alla virt“ þar í garði
Gróðrarstöðvarinnar. Þau myndu allt eins kala og
deyja, þegar þau væru komin út á landið. En þeim
góðu mönnum gleymdist að líta í gilbrekkuna efst f
Gróðrarstöðinni, þar sem barrskógur óx og dafnaði
hægt en slysalaust án nokkurrar umhirðu annarrar en
friðunar.
Framhald.
Heima er bezt 127