Heima er bezt - 01.08.1978, Page 23

greinarinnar. Hann var þó ótrúlega
framsýnn og sá hvað verða mundi.
Landeigendur vildu ekki sjá af kot-
ungunum og danskir og innlendir
stjómarherrar studdu þá með lagatil-
skipunum sem batt fólk við ofsetnar
jarðirnar. Á dögum höfundar
Norðragreinarinnar var þó öllum
hugsandi mönnum ljóst að þetta
ástand gat ekki gengið til lengdar,
meira að segja mönnum úr sjálfseign-
arbændastétt. Og það liðu ekki nema
fá ár frá birtingu Norðragreinarinnar
að öllum búsetufjötrum var breytt í
frjálsræðisátt. En þá varð það um
seinan. Fólk var farið að flýja land, til
Ameríku. Og þeir fólksflutningar áttu
eftir að aukast.
Það þjónar engum tilgangi að vera
með vangaveltur um hver framvindan
hefði orðið ef farið hefði verið strax að
ráðum hins framsýna greinarhöfund-
ar Norðra. En ímynda mætti sér að
fólksflutningarnir til Ameríku hefðu
orðið minni og ekki eins sársauka-
fullir á báða bóga og raunin varð á
þegar þeir áttu sér stað á síðari hluta
19. aldar.
Á það má benda að þessi landflótti
varð minni frá Vestfjörðum en af
öðrum stöðum á íslandi, en útgerð var
þar meiri og örari bæjamyndun en
annarsstaðar á landi hér.
Orsök fólksflóttans til Ameríku var
fyrst og fremst ofnýtt land og einhæfir
bjargræðisvegir. Stundum hefur verið
talað um harðnandi árferði. Kann svo
að hafa verið að einhverju leyti, en
það er ósannað með öllu.
Það er söguleg staðreynd að þegar
Island tekur að hjarna við aftur
skömmu fyrir aldamótin síðustu, að
þá eru það stórvirku fiskiskipin og ný
fiskveiðitækni sem endurnýjar trúna á
landið. Og myndun þéttbýlisstaða á
ströndinni gerði þessa útgerð mögu-
lega.
En hver var þessi framsýni greinar-
höfundur í Norðra 1854, gæddurslíku
pólitísku skyni, og hvernig var hann
tengdur framfaraþrá Bjöms Jónsson-
ar?
Um það veit enginn. En greinar-
höfundur álítur að ekki geti verið um
annan að ræða en Friðrik Jónsson frá
Siglunesi sem seinna gerði garðinn
frægan með útgerð þilskips á
Ytri-Bakka fyrir ofan Hjalteyri og
hann braust í þrátt fyrir féleysi.
Greinarhöfundur byggir þessa skoð-
un sína á því að um þær mundir sem
greinin var skrifuð hafði hann ráðist í
kaup á strönduðu og löskuðu þilskipi,
hálfgildings flaki, austur á Raufar-
höfn og hugðist gera það upp, sem
hann og gerði með mikilli prýði. Það
hvað greinarhöfundur er vel að sér
um verslunarhætti á Raufarhöfn og
þar um kring, og ræðir af mikilli
þekkingu um allt sem varðar þessa
skipategund, bendir sterklega til þess
að um engan annan geti verið að ræða
en Friðrik Jónsson.
Þilskipið sem hann keypti hét Mín-
erva, í höfuðið á menntagyðjunni, og
hann lét nafnið halda sér. Honum
tókst svo vel uppgerðin að þessi fleyta
var annálað happa- og aflaskip.
Friðrik var lærður stórskipasmiður
frá Danmörku og var 25 ára þegar
Norðragreinin birtist. Hann varð
seinna stórefnaður maður og gleymdi
þá ekki fátækum sveitungum sínum
sem hann kom fram við af góðvild og
höfðingsskap. Þorsteinn Erlingsson
orti langt kvæði um Friðrik og Mín-
ervu.
Þorsteinn Daníelsson á Skipalóni
og Friðrik Jónsson eru brautryðjend-
ur um þilskipaútgerð við Eyjafjörð.
Þorsteinn aðeins á undan og studdi
vel og drengilega að því að Friðrik
eignaðist Mínervu.
Bjöm Jónsson þekkti báða þessa
menn mætavel og hafði þekkingu sína
á sjósókn og þilskipaútgerð frá þeim
öðrum fremur.
Annað mál er svo það að þilskipa-
útgerðinni við Eyjafjörð hrakaði og
verslunarhugsjónin með stofnun
Gránufélagsins kollsteyptist. Ástæður
þess verða ekki raktar hér.
Hitt stendur eftir að eftir þetta varð
norðlendingum ljóst að þeir gátu bæði
stjórnað útgerð og stýrt stórum skip-
um og rekið verslun. Þetta sjálfstraust
varð afdrifaríkt og gerði eftirleikinn á
margan hátt auðveldari fyrir þá ís-
lensku krafta sem næst reyndu, t.d.
hina þingeysku samvinnumenn sem
fóru inn á nýjar og áður óreyndar
brautir i verslunarmálum, - og þá
heppnaðist það. Og við njótum góðs
af enn í dag.
14
Bjöm Jónsson ritstjóri, eldri, var tví-
kvæntur. Fyrri konan hét Anna
Ámadóttir frá Reistará. Þau giftust 4.
júní 1825. Þau eignuðust sex böm, en
tvö komust upp, sonurinn Magnús og
dóttirin Þorgerður. Anna lést 29. júní
árið 1866.
Seinni konan hét Hermannína
Kristjana Finnbogadóttir, bónda á
Staðarhóli i Siglufirði, Ámasonar.
Þau giftust 18. janúar árið 1868. Þau
eignuðust eitt bam sem dó strax eftir
fæðingu. Hermannína Kristjana lifði
mann sinn, dó 22. desember árið 1898.
Eins og fyrr hefur verið sagt and-
aðist Bjöm Jónsson á Akureyri 20.
júní árið 1886.
Nú þegar rætt er í alvöru um full-
komna ritun á sögu Akureyrar verður
að hefjast handa með samningu
nokkuð ýtarlegrar ævisögu hans og
helga honum þar heilan kafla. Hann á
það fyllilega skilið, því fáir menn hafa
átt meiri þátt í mótun Akureyrar-
kaupstaðar.
Hann er einn af feðrum þess bæj-
arfélags.
[60] Hér vísast til ummæla Kristmundar
Bjamasonar, sbr. 40 að ofan, rits Amórs
Sigurjónssonar um Einar Ásmundsson í
Nesi, Skútualdarinnar eftir Gils Guð-
mundsson, ummæla Steindórs Steindórs-
sonar frá Hlöðum í Þáttum um blöð og
blaðamenn á Akureyri. Þá má geta út-
varpserinda eftir Jón Þ. Þór sagnfræðing
um hákarlsútgerð eyfirðinga á síðari hluta
19. aldar sem flutt var eftir að ritgerð þessi
um Bjöm Jónsson var að mestu frágengin.
Allir þessir menn hafa bent á áhrif og
mikilvægi skrifa hans um atvinnu- og
menningarmál norðlendinga.
[61] Sbr. 40, 53, 54, 56 og 57 hér að ofan.
Danska setningin er tilvitnun Bjöms í ein-
hvem frjálslyndan englending sem hann
ekki tilgreinir.
[62] Einars saga Ásmundssonar. Amór Sigur-
jónsson. Fyrra bindi. Rvík 1957, bls.
166-226.
[63] Afrit af uppkasti til embættisbréfs. Úr fór-
um Eggerts Briem sýslumanns. — Hér-
aðsskjalasafn Skagfirðinga. HSK.
Annarra heimilda er getið í lesmáli.
Framhald
Heima er bezt 271