Heima er bezt - 01.07.1986, Blaðsíða 16

Hann var sem fyrr aðdáandi hennar, og þau unnu saman
að áhugamálum sínum. En nú þótti henni sem hann væri
eitt í dag. annað á morgun, sýndi henni stundum yfirlæti,
stundum barnslegan trúnað sem fyrr. Þau ræddu bók-
menntir og ýmis viðhorf til lífsins. Hún las honum ljóð sín,
hann galt í sömu mynt. Hún dáði skáldskap hans, en var
engan veginn blind fyrir brestum skáldsins. Hún gagnrýndi
framkomu hans og sagði honum óspart til syndanna, þegar
henni þótti hann hafa helzti miklar sveiflur á.
„Hann getur klætt allar hugsanir sínar í orð, en beztu
hugsanir mínar deyja með mér,“ sagði hún. En hún
sagði líka: „Hann vill vera dáður, og honum er sama,
hvaðan aðdáunin berst honum. Hann vill láta upphefja
sig, og ef hin hreina alda lyftir honum ekki. þá skal hin
skolaða gera það. Slíkt hata ég .. . í skapgerð hans hef
ég séð það lægsta samofið því æðsta og fullkomnasta,
sem ég hef kynnzt hjá nokkurri manneskju.“
í þessum dómi kennir þess sennilega meðfram, að hún
hafi gert sér ljóst, að hún stóð í skugga fjallsins sem rithöf-
undur. þótt hún ætti samstöðu með honum að mannkost-
urn.
Bæði hafa þau haft gott af samvinnunni. Þegar hann
annaði ekki þýðingum, sem hann hafði tekið að sér, leitaði
hann til hennar, og það var meira upp úr því að hafa en að
frumsemja, en til þess stóð hugurinn mest. Frú Thoresen
galt honum greiðann óbeint. Hún er fyrirmynd, sem oft
bregður fyrir í verkum hans: Gertrud í Redaktören, Fisk-
erjenten og Leonarda, einnig er hún fyrirmynd hans að
Maríu Stuart.
Björnson hafði rétt fyrir sér, er hann kvað:
A Idri kuer du vúrens skudd;
hvor der er gjœrende krefter,
skvter det áret efter.
Hann varð skjótt mikilvirkur á bókmenntaakrinum, og
uppskeruna þekkja allir. Ef til vill á hann það að einhverju
leyti andstöðunni að þakka. Hver bókin rak aðra: Sigrún á
Sunnuhvoli. Árni. Kátur piltur og auk þess leikrit. — Um
þessar mundir kemur fyrsta bók frú Thoresen á prent,
Ijóðakverið Digte af en dante, höfundar ekki getið. en út-
gefandinn er Björnstjerne Björnson! — Hér fær ást frúar-
innar, forn og ný, útrás á pappírinn.
Árið 1861 verður Björnson þjóðleikhússtjóri í Kristjaníu
og leggur um svipaðar mundir af stað í Suðurlandaför.
Sama ár flytur frú Thoresen með börn sín til Kaupmanna-
hafnar, a.m.k. meðfram sökum þess. að atvinnuhorfur voru
þar betri. Henni vegnaði líka vel þar, eignaðist fjölmarga
mikilsvirta vini. Eftir ársdvöl þar kom út eftir hana smá-
sagnasafn, á næsta ári skáldsaga. Árið 1866 þótti hlýða að
rita æviágrip hennar í virðulegasta blað borgarinnar. og
höfundurinn var enginn annar en Georg Brandes. — Þau
urðu virktavinir, skrifuðust tiðum á og skiptust á heim-
sóknum. — Fyrrgreint ár, er hún hefur tryggt sig í sessi.
flytur hún aftur til Noregs og lætur svo heita, að flutn-
ingnum valdi „persónulegar ástæður“.
XIII
Meðan frú Thoresen dvelst í Höfn. er Grímur Thomsen
mikilsvirtur embættismaður þar. Um sömu mundir og frú
Thoresen hverfur til Kristjaníu flytur Grímur heim til Is-
lands og kom aldrei aftur til Borgarinnar við Sundið. átti þó
þrjá tugi ára ólifaða. Sagt er, að þau hafi jafnan staðið í
bréfaskiptum, meðan Magdalene átti heima í Noregi, og
lætur þá að líkum, að oft hafi fundum saman borið í Höfn.
Frú Thoresen lætur í það skína í einkabréfum, að Grímur
hafi séð eftir, að hann sleppti hendi af henni. — Meðan hún
átti heima í Noregi, bar fundum nokkrum sinnum saman,
meðan séra Thoresen lifði, og tókst góð vinátta með honum
og Grími. — Hvað sem þessu líður, þá hafði skáldið í
föggum sínum brjóstmynd af frúnni, þá hann hvarf heim til
íslands. Hún brotnaði af slysni á elliárum hans. Þá opnaðist
fylgsni hjartans andartak: „Svona fer allt. sem mér þykir
vænt um,“ skrapp út úr honum.
.... aldrei devr, þótt ailt um þrotni,
endurminningin þess sem var.
Axel, sonur Gríms og Magdalenu, ólst upp hjá vanda-
Iausum, en mun fyrstu árin hafa verið á barnaheimili. Kom
Grímur honum fyrir hjá kunnfólki sínu og greiddi með
honum. Talið er, að hann hafi aldrei fengið að vita hið rétta
faðerni sitt, hlaut ekki nafn Gríms, hét fullu nafni Axel
Peter Jensen. Drengurinn leit á hann sem velgerðamann
sinn og fósturföður.
Frú Thoresen kvaðst vita, að hún mundi mæta miklum
og margvíslegum örðugleikum í Noregi. Það reyndist rétt.
Björnson var um þessar mundir í Kristjaníu, og bar fund-
um þeirra brátt saman. Hann heimsótti hana. og hún var
tíðum gestur hans. Þó áttu þau oft í erjum. Hann var glaður
og góður í gær. reiður og vondur í dag. Ást hennar hefur í
senn þreytt hann og glatt. Þótt hún elskaði hann að eigin
sögn öllu öðru meir, skorti ekki á hvassa gagnrýni. Vinátta
þeirra hafði verið svo náin, að hún hataði þann hjúp for-
dildar og sýndarmennsku, sem hann brá yfir sig á opin-
berum vettvangi og hún taldi nú nær samgróinn honum.
Oft hafði hann komið til hennar eins og barn, stundum bar
svo við enn. Þann Björnson elskaði hún.
- Eitt sinn sem oftar var hún gestur hans, er hann hafði
um sig hirð aðdáenda, blöskraði henni þá sjálfsdýrkun
hans og sagði: „Þarna situr þú, Björnson. og ert hrærður af
eigin ágæti og mikilleik!“
Árið 1867 kom smásaga út eftir frú Thoresen — Saga
ömmu minnar — í safnriti, sem norskir rithöfundar stóðu
að. Hún vakti geysilega athygli. Taldi Björnson og raunar
allir. sem eitthvað þekktu til, að söguhetjur væru hann og
skáldkonan sjálf. Sagan fjallar um 33ja ára gamla ekkju.
sem tryllist af lífsást, er hún verður á vegi ungs manns.
Lýsingin á manninum kemur vel heim við Björnson. Hér
eru þrædd samtöl. kafli birtur úr bréfi, ástafari lýst. Höf-
undur lét ekki opinberlega hníga að því. að sagan ætti sér
fyrirmyndir, en hún er of sönn til að vera rituð með bleki.
260 Heima er hezt