Heima er bezt - 01.07.1986, Blaðsíða 30

Séð til austurs yfir inntak Skeiðaáveitu (Óbilgjarna klöppin) og Sandlækjarfarveg og Þrándarholt í baksýn. Raunar
er þetta allt í Gnúpverjahreppi því hér skiptir Sandlækur ekki hreppum heldur girðing frá Murneyri í Sandlækjarós.
(Ljósm. Oddur Sigurðsson).
Sagnafæðin:
• Ekki verður með sanni sagt að Skeiðin séu sögurík
sveit. Þeirra er að litlu getið í fornum sögum nema
í Landnámu. Þar segir frá Ólafi tvennumbrúna og
Áshildi konu hans, sem námu Skeiðin milli Hvítár
og Þjórsár, frá Merkurhrauni að Sandlækjarósi og
bjuggu á Ólafsvöllum. Er þar við spunnin smásaga
um ástir og afbrýði. Þó lýsir sem leiftur í sagnafæðinni
hin kynngimagnaða saga um gandreiðina, sem
Hildiglúmur á Reykjum sá sem fyrirboða Njálsbrennu.
Þögul saga úr heiðni hefur geymst í jörð á Álfsstöðum.
Þar hafa fundist leifar þriggja kumla frá fyrri hluta
10. aldar, og sýna þau svo ekki verður um villst,
að þar hefur verið byggð snemma á öldum.
• Skeiðamanna er getið aðeins á einum stað í Sturl-
ungu, og óvíða eru Skeiðin nefnd í þjóðsögum. Þó
má til taka stórmerkan atburð í sögu þjóðarinnar þar
sem Áshildarmýrarfundurinn var. Árið 1496 komu
menn af Suðurlandi þar saman, til þess að mótmæla
yfirgangi erlends valds og létu eftir sig samþykkt þar
að lútandi. Áshildarmýrarsamþykktin er eitt af fáum
plöggum sem varðveist hafa frá 15. öld. Má leiða
rök að því, að fundurinn í mýrinni hafi eggjað menn
274 Heimaerbezt
til dáða, er þeir fóru að Lénharði fógeta að Hrauni
í Ölfusi og drápu hann árið 1502. í Áshildarmýri stendur
nú minnisvarði um þennan sögufræga fund.
• Að framan var drepið á sagnafæð Skeiðanna, enn
ekki er þar í falinn neinn áfellisdómur. Ágæti manna
og afrek eru ekki alltaf tiunduð í sögum og víst er
mikill sannleikur fólginn í kvæði Tómasar Guð-
mundssonar „Að Áshildarmýri“, en síðasta erindið
er á þennan veg:
En gerum oss Ijóst er vér förum til fundar við þá,
sem framtíð og hamingja landsins á þökk að gjalda.
að þeir eru fleiri, sem fóru hér nafnlausir hjá,
en fátækar kynslóðir þurftu samt á að halda.
Þvi ættjörðu sinni þeir unnu af barnslegri tryggð.
Þeir áttu sér fábreyttar þakkir en gleymsku vísa.
Og þó - yfir átthagans moldir og móðurbyggð
í minningu þeirra allra skal varðinn risa.
HEIMILDARRIT:
Landnama.
Brennu-Njáls saga.
Jón Guðmundsson 1980: Sunnlenskar byggðir I, Skeið.
Bun.samb. Suðurlands.
Guðmundur Kjartansson 1943: Árnesingasaga, fyrri hluti, Yfirlit
og jarðsaga. Árnesingafél. í Rvík.
Guðni Jónsson 1959: Áshildarmýrarfundurinn, Árnesingabók.
Árbók Ferðafélags islands 1956.
Bragi Sigurjónsson 1948: Göngur og réttir, Suður- og Vesturland.
Norðri.
Árni Magnússon og Páll Vidalín 1926: Jarðabók, 2. bindi. ísl. fræði-
fél. í Kaupm.h.
Elsa G. Vilmundardóttir og Árni Hjartarson 1985: Vikurhlaup i
Heklugosum, Nátturufræðingurinn 54 (1).