Æskan - 01.02.1967, Blaðsíða 3

SÓLKERFID OKKAR
yJÉlmenningur hefur lengstum
f l haft fremur takmarkaðan
áhuga á reikistjörnum þeim,
sem sveima á sama hátt og jörðin
umhverfis sólina okkar. Haustið 1957
varð mikil breyting á þessu, er Sovét-
ri^in skutu sínu fyrsta gervitungli á
l°ft. Frá þeim degi má segja, að
ahugi manna á nágrönnum jarðar
hafi farið dagvaxandi. Okkur finnst
því ekki úr vegi að gera lesendum
^-skunnar nokkra grein fyrir sólkerfi
°kkar, stærð þess og stöðu í Vetrar-
brautinni. Síðan væri gaman að taka
hverja reikistjörnu fyrir sig, skýra frá
Því, sem vitað er með vissu um hana
°g rekja svo það, sem sennilegt má
teljast.
Oll höfum við einhverja hugmynd
Ul11 sólkerfið okkar. Við vitum, að
sólin er stjarna, og að jörðin okkar
er úr föstu efni og snýst á ákveðinn
hátt umhverfis hana. Við vitum líka,
'lð sólin er stór hnöttur lýsandi loft-
tegunda, sem liggur í sólkerfinu
miðju,
og að hún hefur með þyngd-
aiafli sínu mikil áhrif á allt efni, sem
Uajrri henni liggur í geimnum. Mörg
°kkar geta líka þulið nöfnin á reiki-
stjörnunum: Merkúr, sem næst ligg-
Ul sólinni; Venus, sem stöðugt er hul-
11 skýjaþykkni; jörðin, sem hefur svo
stúrt tungl, að það gæti verið reiki-
stjarna; Mars, fjórða reikstjarnan frá
7°/’ me® öHum sínum leyndardómum;
jupiter, risinn meðal reikistjarnanna;
Sat
Us
fa
urnus með hringum sínum; Úran-
°g Neptúnus og loks Plútó, sem
Unst fyrst fyrir nokkrum áratug-
Ui- Við vitum, að allar þessar reiki-
Ujörnur snúast á sporbaugum um
Ua» og að þær liggja allar nokkurn
eginn í sama fleti, svo að allt sól-
o
Hér sjást stær'ðarhlutföll reikistjarnanna
innbyrðis. Merkúr, Venus, Jörðin og Mars,
sem liggja næst sólinni, eru kallaðar jarð-
neskar reikistjörnur, því að þær eru áþekk-
ar jörðinni að stærð og þéttleika. Því er
aftur á móti ekki að heilsa með næstu
reikistjörnur, Júpíter, Satúrnus, Úranus og
Neptúnus, því að þær eru úr Iofttegundum,
þótt sennilega hafi þær einhvern fastan
kjarna. Við vitum harla lítið um fjarlæg-
ustu reikistjörnuna, Plútó, en hún er tal-
in vera jarðnesk.
kerfið líkist til að sjá diski, sem snýst
með sólina í miðju.
Sólkerfið okkar liggur utarlega í
stjörnukerfi því, sem við köllum Vetr-
arbrautina. Vetrarbrautin er stjörnu-
kerfi af meðalstærð; í því eru um 100
milljarðar stjarna (stjörnur eru sólir
áþekkar sólinni okkar), svo að okkur
gæti sýnzt það býsna stórt, en þó er
það eins og smáögn í alheiminum,
þar sem eru milljarðar slíkra vetrar-
brauta. En samt hlýtur okkur að vaxa
í augum stærð Vetrarbrautarinnar,
því að þvermál hennar er um 80 þús-
und ljósár. En eins og þið kannski
vitið er ljósár sú vegalengd, sem ljós-
ið fer á einu ári, og það fer 300 þús-
und kílómetra á hverri sekúndu. í
útjaðri þessa mikla stjörnukerfis ligg-
ur örlítið sólkerfi — ein sól, níu reiki-
stjörnur, nokkrar halastjörnur og mý-
grútur af loftsteinum — sólkerfið
okkar.
í næstu blöðum skulum við svo líta
nánar á reikistjörnurnar, athuga,
hvað við raunverulega vitum um þær,
og geta okkur síðan til, innan skyn-
samlegra takmarka, hvað frekari
rannsóknir og hugsanlegar lendingar
mannaðra geimfara á þeim kunna að
leiða í ljós.
En fyrst skulum við líta á sólkerfið
okkar í heild, því að byrja á að skoða
hverja einstaka reikstjörnu, án þess
að kynnast fyrst sólkerfinu, er álíka
skynsamlegt og að ætla sér að lýsa fíl
og byrja á rófunni.
Við eigum ákaflega bágt með að
gera okkur grein fyrir fjarlægðum í
geimnum. Við sjáum alveg fyrir okk-
ur, hversu langur einn metri er, og
jafnvel hve langt er til Akureyrar. En
ef við viljum gera okkur grein fyrir
51