Æskan - 01.02.1967, Side 4

því, hve langt er milli reikistjarnanna
í sólkerfi okkar, þá vandast málið.
Þá er ekki nóg að segja: Hugsið ykk-
ur, að sólin sé glóandi kúla á stærð
við kálhöfuð, þá er Merkúr á stærð
við sandkorn 15i/2 metra í burtu . . .
og svo framvegis. Sólin er nefnilega
ekki glóandi kúla á stærð við kálhöf-
uð, og það þarf mikið ímyndunarafl
til þess að sjá hana þannig fyrir sér.
Nei, við verðum að finna einhverja
aðra leið. Við skulum ímynda okkur
til skýringar, að geimfar leggi af stað
frá miðju sólar og stefni beint út frá
henni í þráðbeina línu með rúmlega
8000 km hraða á klukkustund. Það er
þó nokkuð greitt farið, næstum tíu
sinnum hraðar en þrýstiloftsflugvélar
í farþegaflugi fara nú. Við skulum
líka ímynda okkur, að með einhverj-
um töfrabrögðum sé reikistjörnunum
haldið í beinni línu, beint í flugbraut
okkar, þannig að við færum í gegnum
þær á leið okkar, og að lokum skul-
um við hugsa okkur, að barn fæðist
í geimfarinu um leið og það leggur
af stað.
Nú, geimfarið fer rúma átta þús-
und kílómetra á hverjum klukkutíma,
og eftir þrjá og hálfan sólarhring
kemur það út úr sólinni. Áfram held-
ur skipið, og barnið er orðið níu mán-
aða gamalt, þegar komið er að fyrstu
reikistjörnunni, Merkúr. Skipið okk-
ar fer í gegnum Merkúr á rúmum
þrjátíu mínútum. Áfram er haldið,
og barnið er orðið nítján mánaða,
þegar komið er til Venusar, og ferð-
in í gegnum reikistjörnuna tekur
ekki nema klukkutíma og tuttugu og
og fimm mínútur.
Þegar barnið er orðið tveggja ára
og tveggja mánaða, kemur skip okk-
ar til jarðarinnar og fer í gegnum
hana á svipuðum tíma og tók að fara
í gegnum Venus, um það bil klukku-
tíma og tuttugu og sjö mínútum. Þá
förum við loks að grilla í Mars. En
barnið verður samt orðið þriggja ára
og tveggja mánaða gamalt, er við
komum að fjórðu reikistjörnunni, og
ferðin í gegnum hana tekur ekki
nema fjörutíu og fimm mínútur.
Nú tekur við langur og tilbreyting-
arlaus kafli ferðarinnar. Aðeins stöku
sinnum rekumst við á loftsteina af
ýmsum stærðum, og þegar við kom-
um að næstu reikistjörnu, risanum
Júpíter, er farþeginn okkar orðinn
ellefu ára hnokki. Ferðin gegnum
Júpíter tekur lengri tíma en í gegn-
um innri reikistjörnurnar, eða níu og
hálfa klukkustund, og þá liggur leið-
in áfram út til Satúrnusar. Þegar
þangað er komið, er drengurinn orð-
inn tvítugur maður, en á sex klukku-
stundum skjótumst við í gegnum
Satúrnus og þjótum áfram út í auðn
sólkerfisins. Þegar við fórum frá
Satúrnusi, var „barnið“ okkar ungur
piltur með allt lífið framundan. En
er við nálgumst Úranus, er hann bú-
inn að ná fullum þroska, orðinn
fjörutíu og eins árs. Hann hefur ef
til vill fagnað þeirri tilbreytingu að
sjá Úranus, en það er skammgóður
vermir, því að við erum aðeins þrjár
stundir í gegnum hann.
Og ef farþeginn okkar verður lang-
lífur, lifir hann það að ná Plútó og
fara í gegnum hann sennilega á einni
klukkustund, en þá er hann orðinn
áttatíu og fjögurra ára.
Þó að þessi mælikvarði á stærð sól-
kerfisins sé ófullkominn, má þó eitt
verða ljóst: Af ferðalagi, sem tók heila
mannsævi, var aðeins þremur og hálf-
um sólarhring eytt í sólinni, og sam-
tals tók aðeins tuttugu og fimm
klukkustundir að fara í gegnum all-
ar reikstjörnurnar. Að öðru leyti var
svifið í tómu geimrúminu í áttatíu og
fjögur ár. Ef við gæturn því staðið
utan við sólkerfið og virt það fyrir
okkar, sæjum við sólina sem hvítgló-
andi eldhnött umluktan endalausu
tómi. Ef við leituðum nógu lengi og
rækilega, sæjum við loksins fáeinar
agnir, sem sveimuðu umhverfis sól-
ina án sýnilegrar reglu, og þar eru
komnar reikistjörnurnar.
Sólin er ekkert annað en óhemju-
mikil samþjöppun á feikilega heitum
lofttegundum. í henni er ekkert fast
efni í þeim skilningi, sem við leggjum
í það orð, svo að erfitt er að segja
nákvæmlega, hversu stór hún er. Við
getum þó sagt, að þvermál hennar sé
um 1.392.000 kílómetrar, og þá erum
við nærri sannleikanum. Við vitum
líka, að hiti og Ijós geislar frá yfir-
borði sólar, en þar er hitinn um það
bil 6.000 gráður Celsius, sem er nógu
heitt til þess að breyta í lofttegundir
hverju föstu efni, sem er svo óheppið
að koma of nærri. En yfirborðshitinn
kemst samt ekki í neinn samjöfnuð
við hitann inni í miðju sólarinnar.
Þar er talið, að hann verði í kringum
15 milljón gráður Celsius. Svo mik-
ill hiti virðist nánast óhugsandi, en
þó hefur maðurinn framleitt enn
meiri hita hér á jörðinni. Á því and-
artaki sem úraníumsprengja springur,
nálgast hitinn í henni miðri 85 mill-
jón gráður C. Til allrar hamingju er
það yfirborðshiti sólar, sem ræður
hitastiginu hér á jörðu, annars mund-
um við öll stikna, en það er „ofninn“
í iðrum sólarinnar, sem sér yfirborði
hennar fyrir nægum hita.
Segja má, að hreyfingar sólarinnar
séu tvenns konar: í fyrsta lagi snýst
hún um sjálfa sig og fer einn hring
á hverjum 26 dögum. Stjörnufræðing-
um virðist þykja þetta hægur snún-
ingur af stjörnu að vera, en þó þýðir
hann það, að hver staður á yfirborði
sólar fer með meira en 6.800 km hraða
á klukkustund. En til viðbótar þess-
um snúningi fer sólin stóran hring
52