Æskan - 01.03.1967, Blaðsíða 11

SÓLKERFID OKKAR
Hugsaðu þér, að þú sért að ljúka
margra mánaða ferðalagi og sért nú
a® nálgast áfangastað. Næstum ár er
síðan þú lagðir af stað með
l)reuiur ferðafélögum þínum, og eftir
allan þennan tíma í þrengslum og
yfirþyrmandi tilbreytingarleysi og
ieiðindum beinir þú geimfarinu inn
a ðraut umhverfis Merkúr. Mánuð-
Unr saman hefur þessi örlitli díll hjá
sólinni farið smá stækkandi, á sjón-
Varpsskerminum hefurðu lítið séð af
hnnurn nema dökku hliðina, en nú
^emurðu í fyrstu hringferðinni inn
a súlarhliðina. Það er skelfileg sýn,
sem mætir augum þínum. Sem snöggv-
<lst fiýgur þér í hug blár himinn, blítt
solskin og grænar grundir jarðarinn-
<u> er þú virðir fyrir þér landslagið
fyrir neðan. Við þér blasir eyðileg,
Uakin og hitasprungin eyðimörk og
fla‘r, skörðóttir og molnandi fjalla-
flryggir-, og þér kemur í hug, hvort
þetta
hér
izt
sé allrar áhættu þinnar virði,
geti naumast nokkru sinni þrif-
tnenn. En þú fylgist vel með öllu,
er geimfar þitt þýtur yfir sólarhlið
re*kistjörnunnar. Þykkir, gulbrúnir
sft'ýjabólstrar byltast og snúast, eins
® séu þeir reknir af ofsastormum.
‘1 hægri sérðu gígaröð spúa gulleit-
11111 gufustrókum í loft upp, en til
]nstri teygir sig endalaus eyðimörk-
Ul> ntargsprungin, eins og sólbakaður
eirbotn lieima. Og skyndilega kem-
Uröu yfir rökkursvæðið. Yfirborðið
tfókknar og verður síðan svart, því að
11 u er reikistjarnan komin á milli þín
°g sólarinnar.
Ja, svona liefði Merkúr verið lýst
fyrir einu til tveimur árum. Eitt af
vandamálunum við að lýsa sólkerf-
inu okkar er það, að framfarirnar i
I»ó að Morkúr sé svo miklu nær okkur en
sólin, cr hann samt ekki stór að sjá í sam-
anburði við hana. l’unkturinn örlitli neðst
í ferningnum á myndinni er Merkúr, þar
sem hann ber í sóiina.
stjörnufræði eru svo stórstígar, að það,
sem við vissum réttast í gær, er ekki
lengur rétt í dag. Til skamms tíma
voru vísindamenn sammála um það,
að Markúr snerist einn hring um
möndul sinn á jafnlöngum tíma og
hann færi einn hring um sólina — að
dagurinn væri jafnlangur árinu á
Merkúr. Það þýddi það, að hann sneri
alltaf sömu hliðinni að sólu — önnur
hliðin væri ævinlega sólbökuð, en á
hinni ríkti eilíf nótt. Á Merkúr áttu
því að vera einhver heitustu og köld-
ustu svæði sólkerfisins. Þetta voru
þær niðurstöður, sem vísindamenn
komust að með því að rannsaka
Merkúr í sjónaukum.
En fyrir rúmum tveimur árum var
tekinn í notkun geysistór útvarpssjón-
auki í Arecibo í Puerto Rico. Með
honum eru reikistjörnurnar rannsak-
aðar með útvarpsbylgjum, en ekki
horft á þær í stjörnusjónaukum og
teknar af þeim myndir eins og venju-
lega. Hann kollvarpaði fyrri skoðun-
um stjörnufræðinga um snúningshraða
Merkúrs. Samkvæmt þessum nýju
rannsóknum á Merkúr að snúast um
sjálfan sig um það bil einu sinni á
hverjum 59 dögum, en árið á honum
er ekki nema 88 dagar, það er að
segja á þeirn tíma fer hann einn hring
umhverfis sólina. Þó að nóttin á
Merkúr sé því löng, þá er hún ekki
eilíf. Á daghliðinni er liiti samt svo
mikill, að blý bráðnar, en mælingar
stjörnufræðinga benda til, að á næt-
urhliðinni sé góður stofuhiti.
Merkúr er á margan liátt ekki ólík-
ur tunglinu okkar. Hann er litlu
stærri en það — þvermál hans er ekki
nema um það bil 4.850 km, svo að
liann fellur nokkurn veginn inn í
Atlantshafið, eins og sjá má á mynd-
inni. Hann endurkastar ljósi dauf-
lega eins og tunglið, en af því má
ráða, að yfirborðið sé gróft — fjöllótt
og jafnvel mikið um gíga.
Lengi voru skoðanir stjörnufræð-
inga mjög skiptar um það, hvort loft-
hjúpur væri um Merkúr. Rannsóknir
MerkUr
lítil og sólbökud reikistjarna
íii