Æskan - 01.09.1975, Blaðsíða 12

Sinn er siður i landi hverju, segir máltækiS. Þó að eftirfarandi frásögn finnskra bændadætra, er segja
margt væri á annan veg fyrr á árum en nú gerist, frá gömlum dögum.
mun óþekkt hér á landi það viðhorf, 'sem greinir i
lok síðustu aldar voru jafnan margir bænd-
ur á jarðnæði stórbændanna í Finnlandi.
Bóndi einn átti þrjár dætur, tvær þeirra eru á iifi og
búa enn á sama stað og þær fæddust, önnur þeirra
er 86 ára, hún gegnir útiverkum heimilisins, hefur í
ár ræktað bæði kartöflur og steinselju — hin er 85
ára og bakar brauðið og sinnir almennum störfum
innanhúss. Látum þær segja frá lifsháttum fyrir 70—
80 árum.
Amma var vinnustúlka hjá námueiganda á æsku-
árum. Á hverjum morgni skyldi hún kyssa pilsfald
frúarinnar. Það þótti eftirsóknarvert að komast í vist
stórbændanna í þá daga, þar voru húsmæðraskólar
þeirra tíma. Síðan fór hún í vist hjá stórbóndakon-
unni, sem var dóttir námueigandans. Það var líka
leið til frama. Þar mætti hún vinnumanni, það var
afi minn.
Stórbóndafrúin hélt brúðkaupsveislu þeirra. Vinnu-
konan fékk brúðarskart og meðgjöf til heimilisstofn-
unar. Fyrsta árið eftir brúðkaupið var afi ráðsmað-
ur á útjörðum stórbýlisins. Þeirra gætti hann eins
og væru þeir í sjálfseign hans. Allir hlutir skyldu
vera I röð og reglu. Aldrei fengu börn leyfi til að
tína upp og borða epli eða aðra ávexti, er fallið
höfðu til jarðar, nema að fá leyfi til þess áður. Afi
fór með ávextina á markað í borginni á haustin.
Hann fór á árabáti og í bátnum gisti hann, þótt ekki
væri yfirbyggður, til þess að spara hótelkostnað.
Fljótlega fengu ungu hjónin svo eina af útjörðum
stórbóndans til ábúðar.
Land jarðarinnar var um 18 ha að stærð. Land-
leigan var 30 manndagsverk, 8,5 kg smjör, hálf tunna
söltuð síld og 25 teningsföðmum af skógviði, höggn-
um og stöfluðum, skyldi hann skila á tilsettum stað,
en timbrið var þó úr skógi stórbóndans. Þetta var
árlegt eftirgjald og þar að auki skyldi hann sjá um
viðhald húsanna.
En fleiri kvaðir fylgdu. Afi varð ævinlega að hlýða
kalli og vinna hjá stórbóndanum þegar þar voru
fgL
annir og vinnuafl skorti, en sú vinna var þó borguð.
Engum datt í. hug að neita þegar kall kom, jafnvel
þó það væri eftir háttatíma, þá var bara. að fara á
fætur eldsnemma til að vera kominn á stórbýlið við
upphaf vinnudags, með birtingu. Þar byrjaði vinnu-
dagurinn klukkan 5, en afi þurfti að ganga 10 km
til vinnunnar.
Leiguliðinn gat sjaldan skipulagt heimastörf næsta
dags því að aldrei var að vita hvenær kall kæmi frá
landeiganda. Járnið, úr námu stórbóndans, varð að
flytja til hafnar áður en ár og vötn lögðust undir ísa.
Að vetrinum var nóg að gera með hesta og sleða
því að þá var bæði járn og timbur að flytja. Erfið-
ustu ferðirnar voru á landi því að hvert hlass var til-
búið að morgni og það fór eftir akfæri hvort hestur-
inn hafði þrek til að draga 4—5 tonna hlass til áfanga-
staðar yfir daginn, og oft kom fyrir að hver ferð
stóð í þrjá daga. En afi var hraustur og hann kvart-
aði aldrei. Hann hafði reyndar aðrar áætlanir um
tíma en að þræla hjá öðrum meginhluta ævinnar,
en lét þó til leiðast að fara stöðugt sömu slóðina.
Ekki voru aliir smábændur öðrum háðir eins og afi-
Þó hvíldu á öllum vissar kvaðir, t. d. að svíða kol
gegn borgun. Járnblendið var brætt með viðarkolum,
sem gerð voru úr skógviði stórbóndans. Við kola-
grafirnar urðu bændurnir að standa vörð meðan kol-
in sviðnuðu og þekja þegar tími var til kominn. Einu
sinni skeði það, að bóndi brann til ólífis I kolagröf-
Á haustin voru það mörg hlöss, sem ekið var af
leigubýlum heim til stórbóndans. Kýr, kindur, hænsni<
korn, ull og lín. Eitthvað af framleiðslunni var notað
sem borgun til dagvinnumanna og svo þurfti bónd-
inn náttúrulega að sjá fyrir fjölskyldu sinni með nægu
magni matvæla og efni til klæða.
Heima á stórbýlinu var mjög mikið annríki þegar
tekið var á móti öllum afgjöldum jarðanna á nokkrum
dögum. Frúin tók sjálf við bæði ull og líni og var
skarpskyggn á að allt væri í röð og reglu. Léleg ull
og stutt línstrá hlutu ekki viðurkenningu sem gjald-
geng vara.
Línið var flokkað mjög gaumgæfilega. Það flnasta