Iðunn : nýr flokkur - 01.04.1930, Side 93

ÍÐUNN
Efnisheimur.
203
að sandkornin liggja kyr i steininum, en efniseindirnar
•eru á fleygiferð sí og æ.
Efnin flokkuð. Nú á tímum skifta menn á þessa
leið öllum efnum í flokka:
1. Frumefni.
2. Samsett efni.
a. Efnablöndur.
b. Upplausnir.
c. Efnasambönd.
Frumefni telja menn sérhvert efni, sem eigi verður
sundur greint í önnur efni og eigi heldur búið til með
sameining efna. Alt annað eru samsett efni. Sjaldan
getur skynjanin ein frætt oss um, hvað séu frumefni eða
samsett efni. Þannig er kopar frumefni og zínk annað
frumefni, en látún er eigi frumefni, heldur efnablanda af
kopar og zínki.
Ætla mætti nú, sakir fjölbreytni tilveru vorrar, að
frumefnin væru geysimörg, en svo er þó eigi. Nú munu
fundin 92 frumefni, og ýmsar líkur eru til þess, að eigi
séu fleiri til. Sum af þessum frumefnum eru frjáls í nátt-
úrunni og lítt eða eigi í samböndum við önnur efni, en
oftast er hið gagnstæða. Ein þrjú frumefni skapa mest
alt skurn jarðar, svo langt niður sem kunnugt er. Þau
eru: súrefni, kísill og alúminíum. Mestur hluti andrúms-
loftsins er aðeins tvö frumefni: köfnunarefni og súrefni,
og eru bæði frjáls, en eigi sameinuð. Sum af þeim efn-
um, sem lítið er um, virðast einnig mjög nytsöm og mikil-
væg. Má þá nefna kolefnið. Það er víða fólgið í jörðu,
oftast nær í flóknum samböndum. Lítið eitt felst í höf-
unum og andrúmsloftinu, en nægir þó til þess að fæða
jurfirnar, og þar með alt líf, sem hrærist á jörðunni.
Sjaldgæfast af öllum efnum er undraefnið radíum, en
það er einnig skammlífast, ef svo má að orði kveða, og
svo fágætt af þeirri sök. Auðugustu radíumnámur geyma
sem svarar einu sandkorni, eða 0.15 grömmum í heilli
smálest, og eigi eru til nema fáein grömm í vörzlum
^anna. Þegar radíum fanst, högguðust allar kenningar
'Kanna um varanleika frumefnanna, því að menn fundu,
að það var afkvæmi annars cfnis, sem úran heitir, og