Kirkjuritið - 01.06.1958, Síða 36

274
KIRKJURITIÐ
Leikhúsbókmenntir, eins og aðrar bókmenntir og listir, taka öll vanda-
mál mannlegs lífs til meðferðar og sýna allar hliðar mannlegs eðlis. Það
þarf því engan að undra, þótt til hafi orðið í heiminum fjöldi leikrita,
sem heint og óbeint fjalla um trúar- og siðferðislíf og flytja hoðskap, sem
nátengdur er boðskap kirkjunnar. íslenzkir leikritahöfundar hafa heldur
ekki gengið framhjá þessum viðfangsefnum, og nægir að nefna nöfn eins
og Jóhann Sigurjónsson, Indriða Einarsson, Matthías Jochumsson, Einar
Kvaran og Guðmund Kamban — og Davíð Stefánsson. Ekkert islenzkt
leikrit sver sig þó jafnskýrt í ætt hinna fornu kirkjuleika og „Gullna
hliðið" eftir Davíð. Þar koma fram hinar fornu andstæður helgileikanna,
baráttan milli Guðs og Satans, milli góðs og ills, og viðátta leiksins er
ekki bundin við jarðneskan sjóndeildarhring, heldur er sjónum áhorfand-
ans beint alla leið inn fyrir hlið himnaríkis. Efni leiksins er fyrst og
fremst guðfræðilegt. Syndug mannssál frelsast ekki fyrir hörku lögmáls-
ins, heldur fyrir þá náð, sem ekki spyr um verðskuldun og engum sleppir
úr hendi sér aftur, ef hann eitt sinn er kominn inn i hennar ríki. Megin-
atriði leiksins er iðrun syndarans, þegar hann loksins kynnist hinni skil-
yrðislausu náð.1)
Hin kirkjulega leiklist einkenndist ekki aðeins af efni sinu og boðskap,
heldur og þvi formi, er hún notaði. Og svo má segja, að einmitt i seinm
tíð hafi leikhúsin (eða leikskáldin) tekið að nálgast að nýju þá grund-
vallarhugsun, er lá að baki leikformsins bæði í hinum forngrisku leikum,
sem í eðli sinu voru helgileikir, og leikum miðaldakirkjunnar. Sænska
skáldið Per Lagerquist gerir skemmtilega grein fyrir þeirri stefnubreyt-
ingu í grein, er hann ritaði árið 1918 og birt er framan við síðustu útgáf"
una af leikritum hans. Hann bendir á, hvernig leikendur og áhorfendur
hafi verið skarplega aðgreindir í leikhúsum seinni alda. Áhorfandinn situr
í sæti sinu úti í sal og horfir inn í herbergi, sem einn veggurinn er tek-
inn úr, en breitt bil hefir myndazt milli leikarans og áhorfandans. En
Lagerquist vitnar i orð Göthes: „Sviðið og salurinn, leikarar og áhorf-
endur eru í rauninni ein heild.“ Þannig vill Lagerquist hverfa frá „natur-
alismanum" í leiklistinni og innleiða meiri fjölbreytni. Gera orðið, sem
talað er, að meginatriði, og gefa svigrúm fyrir meira hugarflug í svið-
setningu allri og leiknum yfirleitt. — Án þess þó, að ég treysti mér til
að tala um þetta sem sérfræðingur, hygg ég, að mér sé óhætt að fullyrða,
að leikskáld þessarar aldar og leikarar hafi gert sér far um að mynda að
nýju sterkari tengsl milli þeirra, sem eru á sviði og í sal. En þetta var
J) Fleiri ísl. þjóðsögur en „Sálin hans Jóns mins“ eru leikrænn arfur.