Blanda - 01.01.1940, Page 101
99
heimild manna til að veiða melrakka og björnu
í landi annars manns sýnir bæði það, að þessi
dýr hafi hitzt í fornöld á landi hér og nauð-
syn þá, sem menn hafa talið á eyðingu þeirra.
Fyrirmæli kristinréttar hins forna um þræla
virðist benda til þess, að þrælahald hafi ekki
með öllu verið horfið á fyrsta þriðjungi 12. ald-
ar. Og mætti þannig lengi rekja. Hins vegar
geta ýms orðatiltæki, sem við gamalt og horfið
ástand eru miðuð, haldizt bæði í lagamáli og
almennu máli von úr viti. Er hæpið og stund-
um alveg fráleitt að leiða það af slíkum orða-
tiltækjum, að það ástand haldizt enn, sem þau
beindust að í öndverðu. Jónsbók bannar t. d. í
Mannhelgi, 5. og 11. kap., sölu „frjáls“ manns
af landi og færslu „frjáls“ manns í sker eða út-
eyjar, en eigi mundi heimilt að álykta þar af, að
»ófrjálsir“ menn (þrælar) hefðu enn verið til
á landi hér 1281, er Jónsbók var lögtekin. Orða-
tiltæki þessi eru komin úr eldri lögum, sem mið-
ast við allt annað ástand. Enn í dag er stund-
um talað um „frjálsa“ menn og fulltíða, og vita
uú allir, að slíkt orðatiltæki er afgamlar leifar
^uáls, er miðazt hefir upphaflega við þrælahald.
Dómar og skýrslur þingbóka og kirltjubóka
eru að nokkru leyti milliliðalausar skýrslur um
atburði og ástand, en að sumu leyti skýrslur
UBl frásagnir manna. Milliliðalaus skýrsla felst
1 dómi, þingbók eða kirkjubók um margt, svo
Sem um dómendur, þingstað, þinghald, prestinn
°g skírn barns, hjónavígslu, fermingu, greftrun
°- s. frv. Hins vegar er skýrsla dóms um stað-
reyndir sakar, skýrsla vitnis í þingbók, skýrsla
uni fæðingardag barns (venjulega) milliliða-
skýrsla. Dómari eða prestur skráir þar það, sem