Eimreiðin - 01.10.1926, Side 108

380
RITSJÁ
EIMREIÐlN
sóttu yrkisefni sín, enda er og hætt við að slíkar rannsóknir yrði ekkert
áhlaupaverk, sízt meðan mestalt efnið er óprentað. Stundum virðast þau
þó ekki torfundin. T. d. er Zethskvæði (bls. 623—5) ort eftir kunnri
helgisögu, sem ti! er í Hauksbók (útg. bls. 182—4, sbr. og kaþólsku
krossvísurnar Hlýði allir ýtar snjallir óði mínum). Eigi er þessara vanda-
mála hér getið af því að sanngjarnt þyki að ætlast til að alt sé kannað
til hlítar í fyrstu atrennu. En mjög væri æskilegt, að maður með víðtæka
þekkingu einkum á þýzkum og dönskum bókmentum frá þessum tímum
og eldri, kannaði þessi efni, og gæti þó t. d. Iestur Staðarhóls-Páls á
Machiavelli, og vísur hans um, bent í þá átt, að stundum þyrfti víðar að
skygnast en til nálægustu þjóða. Ef til vill mun það þá sýna sig á sín-
um tíma, að erlendu kvíslirnar, sem falla í fljót hinna innlendu bókmenta
á siðskiftaöldinni, eru fleiri en menn vita nú, jafnvel þó að allur sálma-
straumurinn sé undan skilinn.
Þetta mál er nú fulllangt orðið, en eigi vil ég þó láta undir höfuð
leggjast að fara nokkurum orðum um skoðun höf. á upptökum og að-
draganda íslenzkrar fræðimensku í lok 16. aldar, enda skiftir dálitlu Fyrir
skilning bókmentasögu vorrar, hvernig á það mál er litið.
Skoðun P. E. Ól. er á þessa leið: íslendingar voru alment læsir og
jafnvel skrifandi í lok kaþólsks siðar og á siðskiftaöld. Áhugi þjóðar-
innar fyrir hinum fornu bókmentum, og ekki sízt sögulegum fræðum, var
vakandi og þekking á þeim almenn. Ástundun þjóðlegra fræða var eigin-
leg alþýðu manna. Menn létu sér ant um að varðveita hin fyrri rit fru
glötun, og sést það bezt af því, að sögubækur eru til í fjölda eftirrita
frá 15. og 16. öld. Bókmentirnar voru lifandi eign alls almennings, en
íslendingar nutu þeirra í kyrþey og reyndu ekki til að koma öðrum
þjóðum í kynni við þær.
„Fyrr í voru landi, þá fundust fáir sem engir ólesandi, þar nú finnast
fáir, sem í þeirri list séu nokkuð færir", segir í Edduformála Arngríms
lærða, og benda þau orð ekki á almenna lestrarkunnáttu. Þó ber ekk>
að leggja mikla áherzlu á þetta atriði. Formálinn lítur grunsamlega út,
og gæti verið smíðaður eftir Arngríms dag undir nafni hans, en þó et
Iíka hugsanlegt, að Arngrímur hafi samið hann á latínu og hafi honum
síðar verið snúið. En allur andi hans er í þá átt að Iítilsvirða samtím-
ann sem mest, en lofa hið forna, og rýrir það allmjög heimildargiló'
hans, jafnvel þó að einhverjum tækist að sanna, að hann væri réttiIeS3
eignaður Arngrími. En hvað sem þessu líður, eru önnur atriði í skoðun