Eimreiðin - 01.10.1926, Page 111

ElMREIÐIN
RITSJÁ
383
manna stóðu þeim opnar, gátu aö vísu fengið nóg að lesa, ef þeir hirtu
um. þyj þarf gjjk; ag uera hyn, þó að síra Gottshálk í Glaumbæ þekki
mafgar sögur. En bæði Arngrímur lærði og síra Magnús í Laufási kvarta
undan því, að menn sé tregir að ljá handrit sín, og er þá hætt við að
Þorri alþýðunnar hafi orðið að sætta sig við strjála reka, sem með höpp-
Um og glöppum bar á fjörurnar. Flestir hafa aldrei kynzt nema litlu broti
bókmentanna. Sum skáld kunna að nefna margar fornhetjur á nafn í
bappakvæðum sínum, en varla þarf það að sanna, að þau hafi lesið allar
So9ur um þær; þau gátu þekt nöfnin af afspurn eða úr rímum og eldri
bappakvæðum. Af kvæðum hefur sennilega fjöldi gengið í manna minnum,
miklu fleiri en á bókfell komu, og jafnvel heilar rímur kunnu menn ut-
anbókar; kann það að hafa átt sinn þátt í vinsældum þeirra, að úr því
þær voru numdar, var sú skemtun ávalt tiltæk, hvort sem kostur var
á handriti eða eigi.
Af skoðun P. E. Ól. um fræðimensku íslendinga fyrir og um siðaskifti
'öiöir það, að hann vil! ekki heyra um neina endurreisn talað um 1600,
°9 úr áhrifum húmanismans á íslandi gerir hann sem minst. Menn láta
9,ePja sér sýn, og kalla það endurreisn bókmenta vorra, að útlendingar
'aka að gefa þeim gaum. Vér höfum apað það eftir öðrum þjóðum, að
nVtt líf hafi færzt f ástundun þjóðlegra fræða á þessum tfmum. Þó neitar
bann þvf eigi með öllu, að þjóðernistilfinning manna eins og Odds bisk-
uPs og Þorláks biskups kunni að hafa glæðzt erlendis.
Nú var mentalíf Iandsins ekki í þvílíku hruni og rústum, að endur-
reisn sé beinlínis heppilegt orð hér, ef strangur skilningur er í það lagður
®ftir uppruna. En hitt virðist Iiggja í augum uppi, að þegar dregur fram
Utidir aldamótin 1600, tekur nýlt líf að færast í glæður, sem áður voru
f'ulnaðar eða faldar. Innlend sagnaritun hafði með öllu legið í dái alt frá
buí er Nýi annáll var skráður (um 1430). Nú raknar hún við. Nokkuru
s'ðar, en þó ekki fyr en komið er fram á 17. öld, taka menn að skrifa
UPP fornrit unnvörpum, eftir hið mikla deyfóarkast 16. aldar. Þegar þess
er 9®tt, að í þeim löndum, sem fslendingar áttu skifti við, var einmitt
Um þessar mundir lagt alt kapp á sagnaritun og forn fræði meðal menta-
manna, er torvelt að verjast þeirri hugsun, að það sé erlendur straumur,
Sem hér tók til Ísland6. Yztu öldur húmanismans bárust þangað og vöktu
menn til starfa, en höfðu ekki djúp áhrif að öðru leyti. Skal nú snöggv-
ast Htið á upptök fræðimenskunnar með þetta fyrir augum.
islenzk sagnaritun eftir siðaskifti hefst með síra Gottskálk jónssyni, en
ftLl •
Kl er það upphaf burðugt. Hann skrifaði upp fornan annál og hélt hon-