Eimreiðin - 01.04.1937, Síða 64

184
SJÁLFSTÆÐI ÍSLANDS OG SAMBANDSLÖGIN
EIMREIÐIN
þá yrði að minsta kosti þær breytingar að gera, stærri eða
minni, sem vér teldum sjálfsagðar og æskilegar. — Ef sam-
bandið ætti að haldast áfram, að frjálsu og báðum til nokk-
urrar fullnægju (sem það yrði að vera), þá yrði að gera
þann sáttmála svo úr garði, að oss og öllum málum vorum
væri með því bezt borgið. Eru það vitaskuld einkum öll
liagsmuna- og viðskiftamál út á við, sem gera þarf öruggust
ákvæði um, sem sé: Hvernig réttarjöfnuði danskra og islenzkra
ríkisborgara ætti að vera farið, ef hann ætti nokkur að vera,
hvernig skipa œtti utanrikismálum vorum í lieild, og loks
rýmri ákvarðanir um, hvernig fella megi lögin eða sáttmál-
ann úr gildi, þegar það þætti henta að öllu athuguðu; því
að það hlið, er nú veit þar út, er svo þröngt og illfært —-
nema ósköp á dynji -—■, að það nærri því dæmir sig sjálft.
Við 2. Uppsögn. Þessi sama grein (18. gr.), sem ég nú
ræði um, greinir um það, að ef ekki takast nýir samningar
við endurskoðunina innan 3ja ára (eða eftir 1943), þá geti
hvort þjóðþinganna um sig (Alþingi og Ríkisþing) samþykt
upplausn samningsins, en þó aðeins með því móti, að mikill
meiri liluti þeirra vilji —, sem sé þannig, að hjá oss greiði
atlcvœði með pvi 2/:i hlutar þingmanna i sameinuðu Alþingi
(þ. e. þeirra, er á fundi eru, og sé þing ályktunarfært, sbr.
41. gr. stj.sk.). Við þetta mætti nú hlíta. En þetta er ekki
nóg eftir lögunum, því að ef gilt á að vera til úrslita, verður
uppsögn sáttmálans að leggjast síðan undir almenna atkvœða-
greiðsln kjósenda í landinu (þjóðaratkvæði), og því aðeins að
3/i hlutar (75°/o) kjósenda allra mœli við þá atkvæðagreiðslu
og 3/r hlutar þeirra greiði atkvæði með sambandsslitunum,
geta þau orðið í raun og veru, en ella ekki.
Hér er því ekki við lamb að leika sér. Og má að vísu
segja, að þetta mál alt sé svo mikilvægt, að ólijákvæmilegt
liafi verið að búa vel um lmútaua, en fullyrða má, að mikl-
um liluta Alþingis 1918 þóttu þessir kostir liarðir, þótt að
yrði að ganga.
Eftir undangenginni kosninga-reynslu að dæma (við Al-
þingiskosningar) mætti reilcna með þessari sókn á hentuguni
tíma árs — 75 °/o af kjósendum og rúmlega það —, þ. e. a. s.
við fjörugar og áróðursfullar þingmannakosningar, en varla
undir öðrurn atvikum, nema óvenjulegur áhugi verði vakinn
meðal alls íölksins, sem málið vissulega verðskuldar. Þetta
má m. a. rnarka al' því dæminu um þjóðaratkvæðagreiðslu,
sem nýlegast er, bann-aikvœðagreiðslunni 1933, en þá fengust
fram aðeins um 45°/o af kjósendum, og var þó um að ræða
viðlcvæmt áhugamál á báða bóga. — Það er af þessu ljóst,
að eigi þarf mikla áróðurs-starfsemi til þess, ef einhverjir