Eimreiðin - 01.04.1941, Side 124

236
HITSJÁ
EIMREIÐIN
kindanna, scm óttuðust alla, —
bændastéttin var ekki sú fjölmenn-
asta, er fór i vesturveg, þegar stund-
ir liðu fram. Margmennasti flokk-
ur vesturfara var unga fólkið, ein-
hleypa fólkið, vinnumenn og
vinnukonur, enda iiafði engin stétt
á íslandi við annað eins ófrelsi að
stríða. Vistarbandsskyldan á íslandi
var að minnsta kosti vestan liafs
nefnd hið aumasta þrælaband, og
kjör ]iau, er vinnufólk átti almennt
við að búa (með tilliti til umbyggj-
unnar fyrir þvi á elliárum), hin
aumustu þrælakjör. — Og hvað sem
inenn kunna nú að lialda um þá
speki, þá var það fyrrum mjög al-
menn skoðun Islendinga i Véstur-
heimi, að réttlæti væri fremur fá-
gætt á fslandi, allt frá yfirrétti nið-
ur til lireppsjiinga, en hin óteljandi
bönd og höft á iillu mögulegu flæktu
og fjötruðu liendur og fætur al-
mennings, svo að ekki væri við það
unandi né lifandi. — „ísland þá
var ekki ísland nú“ “ (bls. 172—’74).
Harðæri á íslandi eru rakin frá
landnámi til 1887, er útflutningur
fólks náði hámarki, og um þau f jalla
rækilegustu þættir þessa bindis.
Móti vilja sínum virðist mér höf.
sanna, að þau bafi fremur verið
stærsta aukaástæðan en úrslitarök-
in að brottflutningnum. Annars
hefðu íslendingar átt að vera löngu
fluttir liéðan, t. d. á 15. öld, er
vinnufólkseklan var byrjuð í ensk-
um iðnaðarborgum og íslenzk börn
voru seld þangað mansali af fátæk-
um foreldrum, en leifarnar liefðu
átt að fara á Jótlandsheiðar eftir
móðuharðindin. Hvoruga þá ánauð
kusu fslendingar yfirleitt og hreyfð-
ust ekki fyrr en frelsið og jafnréttið
bauðst vestra, þar sem þeir hugð-
ust geta eignazt og lieimtað „sitt
föðurland viðstöðulaust af harð-
stjórmn liimins og jarðar.“ Greindn'
menn vissu, að frumbýlingar vestra
máttu búast við enn örðugri ævi en
heima, og fóru þó. Það, sem höf.
tekur fram um liarðærin, má lieita
rétt, nálega ailt, en áherzlan á þ'i
of einhliða (þ. e. einliliða heimildir)
og aftur þörfum minni áherzla a
vikingslegri framaþrá og ævintýra-
draumum unga fólksins eða fyrir-
ætlunum pilta eins og Stefáns Guð-
mundssonar, þegar hann kvaddi
Bárðardal og lagði á Vonarskarð
sitt:
„Fimm ár skal ég ytra una,
flyt svo heim það vonin vann.“
Úr Stefáni varð Ivlettafjallaskáld-
ið, og nú getum við ekki neitað þvi>
að þeir, sem fóru vestur til að gefa
niðjum sínum nýtt föðurland, hafa
þrált fvrir ofætlun þjóðernisgetu
sinnar og vonbrigðin orðið frani-
sýnastir vesturfaranna. Um bein
þeirra grær nú amerísk jörð og
liugsun, sem getur kallazt föður-
land sona þeirra og sonarsona, Vest-
manna um miðbik 20. aldar.
Fyrir örfáum áruin, meðan at-
vinnuleysi Jijakaði hundruðum og
þúsundum manna, revndi ferðalang-
ur frá Nýja-Sjálandi að vekja hér
útflutningsáhuga þangað. Fréttin
flaug sem hvalsaga, og forvitnin var
almenn að heyra og fá útlistaðar
gyllingar „agentsins“ og dóttur
bans á fvrirheitna landinu. Þannig
fór mér og fannst eftir stutt viðtal,
að tilgangurinn væri að fá þarna
suður verkalýð, sem væri ekki gul-
ur né svartur og þó auðsveipari en
hinir barðgeru Ný-Sjálendingar af
brezkum stofni, vanir frelsi siðaii