Eimreiðin - 01.01.1954, Síða 68

48
UM ÞJÓÐSÖGUR
eimreiðin
uppeldis ungum og óbornum kynslóðum sinna heimahaga, — og
óhægt að hreyfa andmælum fyrst búið var að yrkja um það vís-
una.
Þeir í heitu löndunum þekkja þetta líka og segja því við kald-
lendinginn, þegar hann kemur til þeirra og segir þeim, til að láta
ljós sitt skína, einhverja fræga þjóðsögu af þeim sjálfum, sem
allur heimurinn ætti að vita eftir vísdómsbókunum: „0, sei, sei!
Einhver sagði þetta einhvern tíma, þegar of heitt var til að hreyfa
andmælum, og þannig komst sagan á kreik."
Hvort hafa góðir fræðimenn athugað, að sami ódáðagrunur og
óvéfengjanlegur skyldleiki kemur fram í báðum sögunum: 1) af
silfursalanum, sem Valtýr á grænni treyju átti að hafa myrt, og
2) silfursalanum og urðarbúanum, sem þeir Ari Arnalds og Bene-
dikt Gíslason frá Hofteigi rituðu um á sínum tíma? í þeim skrif-
um hafði Benedikt fram að færa skýrari rök og sanngjarnari en
sýslumaður, að því er sumum fannst, og naut þar meiri hylli í
máli sínu, og er þó fyrrv. sýslumaður Ari Arnalds mörgum að
góðu kunnur sem prúðmenni og ágætis rithöfundur. Vel er líklegt,
að upprunalegi flugufóturinn fyrir þjóðsögunni um Valtý á grænni
treyju sé sá, að einhver ferðamaður að nafni Valtýr hafi verið á
leið til Eyjólfsstaða á Héraði og orðið úti, eða ranglega sakaður
um afbrot, eða líflátinn saklaus, því að á þeim árum gátu yfir-
völd látið grípa umrenninga og grunaða þjófa og hengt þá eða
brennimerkt án frekari réttarrannsóknar.
Þjóðsögurnar af Margréti Þórðardóttur — Galdra-Möngu, lyga-
sagan um líflát hennar undir Sólfossi í Innri-Skarðsá á Snæfjalla-
strönd, sem síðan heitir „Möngufoss" og áin „Skarká", og haldast
þau örnefni enn, er hundrað prósent lygar og tilbúningur ásamt
öllum þeim grúa galdra-, kynja- og hindurvitnasagna, sem af henni
og um hana eru sagðar og skráðar.
Sannleikann um Margréti Þórðardóttur vita menn nú miklu
betur en um flestar aðrar þjóðsagnahetjur íslands fyrr eða síðar.
Margrét — Galdra-Manga — var dóttir Þórðar Guðbrandssonar
ins fróða, bónda að Munaðamesi í Árneshreppi á Ströndum. Þórð-
ur var mikill fræðimaður, skrifaði afbragðs rithönd og afritaði
fom handrit og bækur; meðal bóka hans var Konungsskuggsjá,
sem enn er til, merkt 243 e í Ámasafni. Er það bezta fornt handrit
Konungsskuggsjár, sem til er, og benda líkur til, að það sé eigin-
handarrit Þórðar. Margrét náði Konungsskuggsjá og fleiri hand-
ritum föður síns og strauk með þau, en Þórður var brenndur
lifandi á bálkesti í Trékyllisvík og með honum sambýlismaður