Ægir - 01.10.1983, Blaðsíða 17

eiginleikar, sem ætla má, að hafi áþekka dreifingu og
frumframleiðnin, þ.e. súrefnismettun, blaðgræna
(chlorophyll a) og sýrustig (pH). Um súrefnisdreif-
'nguna höfum við áður rætt. Breytingar á sýrustigi
með dýpi er auðvelt að skýra. Þær stafa af tilfærslu á
jafnvægi mill karbónats og bíkarbónats, sem verður
samfara kolsýrunámi plantnanna. Eftirtektarvert er,
að blaðgrænuferillinn hefur hámark, sem liggur
nokkru dýpra en framleiðnihámarkið, og í einstaka
tilvikum kom fram umtalsverður blaðgrænustyrkur
niðri á 8-9 m dýpi, þar sem birta var mjög takmörkuð
(minni en 1% af yfirborðsbirtunni) og vatnið súr-
efnissnautt. Hér hefur sennilega verið um lífrænar
agnir að ræða, sem fallið höfðu niður fyrir birtulagið.
I samræmi við það var mestur hluti blaðgrænunnar á
9 m dýpi svokallað „phaeopigment“, sem er „lífseig-
asti“ hluti hennar.
Kísilstyrkur vatnsins reyndist breytilegur eftir dýpi
°g einnig eftir árstíðum. Dæmi um sumarástand,
Þegar leysinga- eða bræðsluvatns gætir ekki svo telj-
andi sé í ferska laginu, er sýnt á 8. mynd. í ferskvatns-
laginu er þá kísilstyrkurinn áþekkur því sem algengt
er í árvatni hér á landi (130-150 míkromól í lítra).
Efst í salta laginu lækkar styrkurinn um meira en
helming, þ.e. niður í 50-70 míkrómól í lítra. Ætla
má, að kísilstyrkur sjávarins úti fyrir sé á bilinu 7-10
míkrómól í lítra, og stafar því lækkunin án efa af
ðlöndun við sjóinn. í neðstu lögum vatnsins vex kísil-
styrkurinn aftur á móti mjög vegna uppleysingar á
kísli úr leifum kísilþörunga. Á veturna er nokkru
meiri kísill í efri hluta salta lagsins en á sumrin, og
Veldur því uppleysing kísils úr lífrænum leifum sam-
fara mikilli minnkun á súrefni vegna oxunar.
í sambandi við hitahámarkið efst í salta laginu
Kafði sú hugmynd komið fram, að um áhrif frá jarð-
hita kynni að vera að ræða. Nánari athugun, m.a. á
kísilstyrknum, leiddi hins vegar í ljós, að svo gat ekki
Si (umól/lítra)
verið. Blöndun við vatn frá heitum uppsprettum
myndi leiða til kísilhámarks samfara hitahámarkinu,
þar eð kísilstyrkur heita vatnsins í Ólafsfirði eins og
annars staðar er mjög mikill, eða um 1100-1200
míkrómól í lítra, sem er um 8 sinnum meiri en mæld-
ist í Ólafsfjarðará og 140 sinnum meiri en í venju-
legum yfirborðssjó. En eins og fram kemur á 8. mynd
og nefnt var hér að framan, nær styrkurinn einmitt
lágmarki efst í salta laginu, þar sem hitahámarkið
kemur fram á vorin og sumrin, þveröfugt við það, sem
blöndun við heitt hveravatn myndi hafa í för með sér.
Hins vegar má telja fullvíst, að hitahámarkið sé til-
komið vegna beinna áhrifa af geislun sólar ásamt
gróðurhúsaáhrifum, er verða á skilunum milli ferska
og salta lagsins, eins og rakið var í inngangi.
Umræður um niðurstöður.
Hér að framan höfum við gefið stutt yfirlit yfir
helstu eðlis- og efnaeiginleika vatnsins. Verður nú
vikið að þeim helstu umhverfisþáttum, sem líklegt
má telja, að mestu ráði um bæði langtíma og skamm-
tíma breytingar á ástandinu.
Niðurstöður hinna þéttu, nánast samfelldu hita-
mælinga á 3Vi m dýpi, sem lýst var hér að framan,
leiða ótvírætt í ljós, að því fer fjarri, að kælingin í
efsta hluta salta lagsins eigi sér stað hægt og sígandi,
heldur verður hún í stökkum. Þetta gæti bent til þess,
að kælingin sé aðallega til orðin fyrir áhrif upp-
blöndunar af völdum vinda. En með því að hitahá-
mark getur haldist ofarlega í salta laginu vikum og
jafnvel mánuðum saman, má telja ólíklegt, að mik-
illar vindblöndunar taki að gæta fyrr en náð er tals-
verðri veðurhæð. Því þótti fróðlegt að kanna sveiflur
í veðurhæð í samhengi við hitabreytingar í vatninu.
Á 9. mynd er sýnt samræmi milli hámarks vindhraða
hvern dag og staðalfrávik hitans, sem reiknað var út
frá 24 hitamælingum á hverjum sólarhring. Staðalfrá-
vikið er mælikvarði á daglegar hitabreytingar. Eins og
sést á myndinni, bendir samanburðurinn til þess, að
um allnáið marktækt samræmi sé að ræða. Petta á
einkum við, þegar veðurhæð er mikil. Þannig fer hin
snögga hitalækkun hinn 16. september og 6.-7. októ-
ber 1980 að heita má alveg saman við mesta vind-
hraðann. Þessar niðurstöður styðja eindregið þá
ályktun, að hitafallið á haustin í efri hluta salta lagsins
verði aðallega til fyrir áhrif vinda. Myndin bendir
einnig til þess, að slíkra áhrifa taki ekki að gæta í
miklum mæli fyrr en vindurinn hefur náð um það bil
30-40 hnúta hraða. Þegar þykkur ís hefur myndast á
veturna, hefur vindurinn að sjálfsögðu ekki lengur
ÆGIR - 521