Ægir - 01.12.1986, Blaðsíða 46

þjóðtrú og getspeki, en þar segir
frá margs kyns draumum og fyrir-
boðum, trú á þá og ráðningu,
varúðum og víti, kreddum og
hindurvitnum, huldufólki, tröll-
um, göldrum og galdramönnum.
Loks er getið marvætta og
ókinda.
Eins og öðrum bindum fylgir
þessu útdráttur á ensku og hefur
Jeffrey Cosser þýtt hann. í bókar-
lok eru ítarlegar skrár um myndir
og muni, atriðisorð, sagnir, orð-
tök, málshætti og nöfn. Skrárnar
ná yfir öll bindin ogeru bæði ítar-
legar og nákvæmar og tekur
nafnaskráin ein yfir níutíu blað-
síður. Henni fylgir leiðréttinga-
skrá fyrir öll bindin og tekur tvær
blaðsíður.
Síðasti kafli bókarinnar, og um
leið þessa mikla verks, ber yfir-
skriftina „Við verkalok". Þar gerir
höfundur grein fyrir verkinu, en
vinna við það hefur, ef allt er
talið, staðið á sjötta áratug. Þar
segir m.a.:
„Mér varð brátt Ijóst, að nauð-
synlegt væri aðsetja verkefninu
gagnger takmörk, miða aðdrætti
einfarið við árabátaöld og allar
þær nytjar, sem landsmenn
hefðu þá haft úr sjó, af strönd-
inni, úreyjumogbjörgum. Enn-
fremur að hirða í engu um sam-
anburð þeirra efna við aðrar
þjóðir. Þaðhlautaðverða verk-
efni þeirra, sem síðar kynnu að
rannsaka slíkan skyldleika.
Loks var auðsætt, að þótt margt
mættti sækja í prentuð rit og
handrit, hlaut að skipta mestu
að bjarga og draga á land fróð-
leik, sem fælist í munnlegri
geymd þeirra manna, er átt
höfðu sitt reynslulíf á sjó og við
hann, meðan enn var að mestu
treyst á árina og seglið. Með
þetta markmið í huga var lagt
upp í ferð, sem staðið hefur í
hálfa öld, reyndar með frá-
tökum."
Svo mörg voru þau orð og
skyldi enginn láta sér til hugar
koma að Lúðvík Kristjánsson hafi
ekki náð því markmiði er hann
setti sér fyrir hálfri öld. Hann
hefur af eljusemi og iðni kannað
ótölulegan fjölda ritaðra og
prentaðra heimilda, grann-
skoðað muni og minjar er við-
fangsefni hans tengdust á söfnum
víða um land og lagt sig eftir að
kynnast af eigin raun hand-
brögðum og verksháttum.
Vitaskuld má hafa mikla vitn-
eskju úr bókum og handritum, en
þó er Ijóst, að Sjávarhættirnir
væru miklum mun þynnri í roð-
inu, ef ekki kæmi einnig til hinn
mikli fróðleikur, sem Lúðvík
hefur numið af heimildamönnum
víða um land. í lokakaflanum
birtir hann töflu um aldur þeirra,
fjölda og uppruna og er hún stór-
fróðleg. Þar kemurfram, aðheim-
ildamennirnir voru alls 374,
langflestir, eða 207, úr Vestfirð-
ingafjórðungi, 52 úr Norðlend-
ingafjórðungi, 46 úr Austfirðinga-
fjórðungi og 69 úr Sunnlendinga-
fjórðungi. Tveir þessara manna
voru fæddir á árunum 1845-
1850, 16 á áratugnum 1851-
1860, en langflestir, eða 260 á
tímabilinu 1861-1900. Liggur þá
í augum uppi, að margir heimilda-
mannanna voru komnir á efri ár,
sumirorðnirfjörgamlir, er Lúðvík
hóf efnisaðdrætti. Sumir þessara
manna voru af síðustu kynslóð
íslenskra árabátasjómanna og
hinir elstu mundu í raun miklu
lengra aftur en aldur þeirra segir
beinlínis til um. Vinnulag og
verkshættir hafa vitaskuld breyst
í aldanna rás, en breytingarnar
voru hvorki ýkja hraðar né bylt-
ingakenndar á fyrri öldum og
margir hinna eldri heimilda-
manna Lúðvíks ólust upp og störf-
uðu með fólki, sem mundi gjörla
öndverða 19. öld og gátu því trútt
miðlað fróðleik um sjávarhætti
og vinnubrögð við sjó á þeim
tíma, jafnvel allt aftur á 18. öld.
Má þá öllum Ijóst vera, að Lúðvík
mátti ekki verða seinni til. Ára-
bátaöldin, sem staðið hafði allt
frá landnámi, fékk ótrúlega
skjótan endi á fyrsta fjórðungi
þessarar aldar og um leið varð
mikil breyting á starfs- og lífs-
háttum við sjóinn. Nú eru þeir
orðnir næsta fáir á foldu, sem
aflað hafa sér bjargræðis með
þeim hætti sem lýster í íslenzkum
sjávarháttum, þótt trúlega eimi
enn helst eftir af fornum vinnu-
brögðum við fuglanytjar.
Um efnistök og efnismeðferð
höfundar þarf ekki að hafa mörg
orð. Hvort tveggja einkennist af
mikilli nákvæmni, iðju- og elju-
semi, yfirburða þekkingu á við-
fangsefninu og mikilli ritfærni.
Samning íslenzkra sjávarhátta
er mikið afrek og hygg ég að á
engan sé hallað þótt fullyrt sé að
Lúðvík Kristjánsson sé mestur af-
reksmaður núlifandi íslendinga á
ritvellinum. Mundi þó engum
óljúfara en honum ef gleymdist
að geta þáttar hans góðu konu,
Helgu Proppé. Hennar hlutur í
verkinu er stór - miklu stærri en
margan grunar - og reyndar óvíst
að verkinu væri lokið, ef hennar
hefði ekki notið við.
Ekki verður skilist sómasam-
lega við Islenzka sjávarhætti, án
þess að getið sé hins mikla mynd-
efnis, sem verkið prýðir. Teikn-
ingar eru fjölmargar, allar hagan-
lega gerðar, og sömuleiðis kort
og uppdrættir. Mikill fjöldi Ijós-
mynda prýðir öll bindin og eru
þarbæði gamlarog nýjar myndir.
Allar hafa þær heimildagildi og
falla vel að textanum.
Mér hefur hlotnast sá heiður að
skrifa ritfregnir um öll bindi
746 - ÆGIR