Tímarit lögfræðinga - 01.09.1951, Síða 24

194
Tímarit lögfræSinga
því ei’ talið er.1) Greinir þessar eru geymdar og gefnar út
í 14 gerðum, sem eru um sumt ósamhljóða. Kann sú ósam-
hljóðan að stafa af því, að þær séu frá mismunandi tíma,
mislestri handrita eða misritunum eða mismunandi munn-
legri geymd, sem skrifað hefur verið eftir. Ein þessara
14 gerða, sem merkt er I í fornbréfasafni, er til á tveimur
stöðum, í kveri Bergsteins Bjarnasonar í Skildinganesi
(skrifað um 1670) og í handriti Hannesar Gunnlaugssonar
(d. 1686) í Reykjarfirði við Isafjarðardjúp.2) Þessi gerð
greinanna skiptir hér sérstaklega máli, með því að hún
geymir fræðslu um sambandið milli manngjalda eftir veg-
inn mann og þann rétt, sem hann skyldi hafa, meðan hann
lifði. Segir í 1-gerð greinanna, að eftir því skuli manngjöld
eftir mann dæma, sem sá maður hafi tekið fullrétti. Skrá-
setjarar greinarinnar hafa sjálfsagt þekkt venjur þeirrar
aldar, sem þeir voru uppi á og verið hafa fornar, og má því
sennilega fara eftir henni í aðalatriðum að minnsta kosti.
Er svo mælt í I, að sá, sem tekur 4 merkur (lögaura =
1,60 hundruð), skuli bættur 40 hundruðum, og sá, er tekur
6 merkur ( = 2,40 hndr.) fullrétti, skuli bættur 60 hundruð-
um. Er því svo að sjá, sem 1 mörk í fullrétti eigi að leiða
af sér 10 hundruð í manngjöld, ef sá maður er veginn.
Lægstu manngjöld eru talin 15 hundruð og kölluð „þræls-
gjöld“. Getur það auðvitað ekki átt við þrælsgjöld í forn-
öld, sem voru margfalt lægri (2,4 hundruð), eins og síðar
verður vikið að, enda var þrælahaldið úr sögunni um 1500
fyrir mörgum öldum. Er því vafalítið átt við umkomu-
lausan mann (ef til vill ómaga eða lítilsigldan vinnupilt?),
er svo lág manngjöld skuli gjalda eftir.
Þá er lýst fullrétti manna ýmissa stétta.
Lægsta fullrétti, sem nefnt er, er 2,5 merkur. Það skal
gjalda eftir þá, sem ekki eru í skatti og þó að engum
óknyttum kenndir. 1 þenna flokk koma þá fátækir bændur
1) Isl. íbrs. IX. 361—368.
2) lsl. fbrs. IX. bls. 265.